Οι πόλεμοι δεν διεξάγονται μόνο στα πεδία των μαχών. Πολύτιμα όπλα των στρατών δεν είναι μόνο η σπάθη, το τουφέκι, η λόγχη και η οβίδα, αλλά και οι κατάσκοποι, οι «άνθρωποι–σκιές» που δρουν στο παρασκήνιο συλλέγοντας πολύτιμες πληροφορίες ή προκαλώντας δολιοφθορές και αναστάτωση στα μετόπισθεν. Στο αφίερωμα αυτό παρουσιάζονται οι πιο γνωστοί κατάσκοποι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Άραγε πόσοι να είναι αυτοί που ήταν εξίσου σημαντικοί αλλά δεν αποκαλύφθηκε ποτέ η ταυτότητά τους μέχρι σήμερα;
Mata Hari (1876-1917): Το πραγματικό όνομά της ήταν Margaretha Geertruida Zelle και γεννήθηκε στην Ολλανδία. Η οικογένειά της –άλλα τρία αδέλφια- ήταν εύπορη χάρις στο κατάστημα καπέλων που κατείχε ο πατέρας της και τις πετυχημένες επενδύσεις του στη βιομηχανία πετρελαίου. Η μικρή Μαργαρίτα είχε άνετη ζωή μέχρι τα 13 χρόνια της, οπότε χρεοκόπησε ο πατέρας της και χώρισαν οι γονείς της. Ο πατέρας της παντρεύτηκε ξανά και η μητέρα της πέθανε το 1891 και έτσι η Μαργαρίτα έμενε με τον νονό της στο Sneek. Σπούδαζε νηπιαγωγός στο Leiden αλλά η ερωτική σχέση της με τον διευθυντή της σχολής προκάλεσε σκάνδαλο και εγκατέλειψε τη σχολή.
Διάβασε την αγγελία εύρεσης συζύγου το 1894, που είχε τοποθετήσει ο Ολλανδός αξιωματικός Rudolf MacLeod όντας σε υπηρεσία στην Ινδονησία – τότε ολλανδική αποικία. Τον παντρεύτηκε τον επόμενο χρόνο και μαζί με αυτόν την οικονομική ευμάρειά του και την υψηλή κοινωνική θέση του. Απέκτησε ένα γιο (Norman) και μία κόρη (Jeanne) μαζί του.
Ωστόσο, ο γάμος απέτυχε, λόγω του αλκοολισμού του συζύγου της και της βίας που ασκούσε πάνω της. Η Μαργαρίτα τον εγκατέλειψε για έναν άλλο Ολλανδό αξιωματικό. Ωστόσο, το γεγονός που θα άλλαζε τη ροή της ζωής της ήταν τα μαθήματα χορού σε μια ινδονησιακή σχολή. Εκεί απέκτησε και το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο, με το οποίο έγινε γνωστή: Μάτα Χάρι (Μάτια της Αυγής).
Επέστρεψε στον σύζυγό της, αλλά το 1899, τα δύο παιδιά της αρρώστησαν σοβαρά, υπό μυστηριώδεις συνθήκες, ίσως δηλητηριάστηκαν από κάποιον εχθρό της οικογένειας. Η Jeanne επιβίωσε αλλά ο Norman πέθανε. Επέστρεψαν στην Ολλανδία και χώρισαν οριστικά το 1902. Εν τέλει, ο Rudolf κράτησε την κηδεμονία της Jeanne, που θα πέθαινε το 1919, μόλις 21 χρονών.
H «Μάτα Χάρι» μετακινήθηκε στο Παρίσι το 1903. Βρήκε δουλειά σε τσίρκο ως αναβάτης αλόγων και μοντέλο ζωγράφων. Αλλά έγινε πασίγνωστη όταν ξεκίνησε καριέρα ως χορεύτρια εξωτικών χορών το 1905. Ερωτική, προκλητική και αισθησιακή, η «Μάτα Χάρι» κατέκτησε τις καρδιές και τον νου πολλών Παριζιάνων που συνέρεαν για να απολαύσουν τις παραστάσεις της. Έγινε ερωμένη του βιομηχάνου Émile Étienne Guimet και σκανδάλισε τη γαλλική κοινωνία με τις γυμνές φωτογραφίες της και ημίγυμνες εμφανίσεις της (φορούσε μόλις μία φούστα ινδονησιακή, έναν στηθόδεσμο από κοσμήματα και στολίδια γύρω από το κεφάλι της και τα μπράτσα της). Αν και αρκετοί κατέκριναν την έλλειψη ταλέντου της στον χορό, ο αισθησιασμός και η ελευθεριάζουσα συμπεριφορά της χάρισαν φήμη στους παρισινούς κύκλους και έγινε ερωμένη πολλών πλούσιων και ισχυρών ανδρών της πόλης.
Ωστόσο, αν αυτά τα προσόντα της «άνοιγαν πόρτες» στο Παρίσι της Belle Epoque, κατάντησαν επικίνδυνα στα δύσκολα χρόνια του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πλέον, η «Μάτα Χάρι» δεν ήταν η αισθησιακή χορεύτρια που άναβε πόθο στις καρδιές των ανδρών και συνάρπαζε όλους με τον μποέμικο τρόπο ζωής, αλλά η σαγηνευτική «γυναίκα – αράχνη», επικίνδυνη και ύποπτη. Και ίσως σ' αυτές τις προκαταλήψεις να βασίζεται τελικά η κατηγορία της κατασκοπίας που σφράγισε την τύχη της.
Λόγω της ολλανδικής υπηκοότητάς της –η χώρα της παρέμεινε ουδέτερη- η Margaretha Zelle μπορούσε να ταξιδεύει χωρίς περιορισμούς σε όλες τις εμπόλεμες χώρες. Τον Μάιο του 1914 υπέγραψε εξαμηνιαίο συμβόλαιο στο Metropol του Βερολίνου. Ο Karl Kroemer, Γερμανός διπλωματικός υπάλληλος, την επισκέφθηκε και τις πρόσφερε 20.000 λίρες και τον κωδικό Η21 για να ενταχθεί στις μυστικές υπηρεσίες. Πιθανώς, η Zelle δέχτηκε τα χρήματα για να καλύψει τις ανάγκες της αλλά δεν έγινε πράγματι κατάσκοπος των Γερμανών. Ωστόσο, τα συνεχή ταξίδια της κίνησαν τις υποψίες των Βρετανών. Τη συνέλαβαν στο λιμάνι του Folkestone το 1916. Ανακρίθηκε στα γραφεία της Scotland Yard στο Λονδίνο, όπου η Zelle παραδέχτηκε στους Βρετανούς ότι δούλευε για τη γαλλική μυστική υπηρεσία, χωρίς όμως να αποδειχτεί αν όντως έλεγε την αλήθεια.
Μετά την επιστροφή της στο Παρίσι, η Zelle συνέχισε την ανέμελη ζωή της διαμένοντας στο Grand Hotel. Όμως, η γαλλική μυστική υπηρεσία παρακολουθούσε κάθε βήμα της, χωρίς ποτέ να μπορέσει να στοιχειοθετήσει σοβαρά κατηγορίες της για κατασκοπία. Το αίτημα της Margaretha στον αρχηγό της Γαλλικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, George Ladoux να της επιτραπεί να ταξιδέψει στη πόλη Vittel της Λωραίνης για να συναντήσει έναν Ρώσο καπετάνιο, 18 χρόνια μικρότερο της, ονόματι Vantime, αντιμετωπίστηκε με καχυποψία. Αμοιβαία αντιπάθεια αναπτύχθηκε μεταξύ τους, αν και ο Ladoux της πρότεινε να γίνει κατάσκοπος για τους Γάλλους. Ωστόσο, ο ίδιος ήταν πεπεισμένος ότι επρόκειτο για Γερμανίδα κατάσκοπος. Την έστειλε σε αποστολή στο Βέλγιο, αλλά δεν κατάφερε να φτάσει στη χώρα. Κατέληξε στην Ισπανία όπου γνώρισε τον Kalle, έναν Γερμανό αξιωματικό των μυστικών υπηρεσιών. Κατάφερε να του αποσπάσει μυστικά αλλά αυτό ενέτεινε τις υποψίες του Ladoux, ο οποίος θεώρησε ότι αντίθετα, η «Μάτα Χάρι» έδινε μυστικά στους Γερμανούς.
Τον Ιανουάριο του 1917, υπεκλάπη από τους Γάλλους ένα ραδιοτηλεγράφημα του Γερμανού στρατιωτικού ακόλουθου στη Μαδρίτη το οποίο αναφερόταν σ' έναν Γερμανό κατάσκοπο με τον κωδικό Η-21. Οι Γάλλοι ταυτοποίησαν τον Η-21 με τη «Μάτα Χάρι».
Στις 13 Φεβρουαρίου 1917, η «Μάτα Χάρι» συνελήφθη στο ξενοδοχείο Elysee Palace, όπου διέμενε με την κατηγορία της κατασκοπίας υπέρ των Γερμανών. Η Margaretha Zelle ισχυριζόταν ότι ήταν αθώα αλλά το στρατοδικείο την καταδίκασε σε θάνατο δια τυφεκισμού.
Στις 15 Οκτωβρίου 1917, στήθηκε μπροστά από το εκτελεστικό απόσπασμα, ντυμένη μ' ένα κομψό φόρεμα, ένα ζευγάρι λευκά γάντια, μια μπλούζα με χαμηλό ντεκολτέ μεταξωτές κάλτσες και καπέλο. Αρνήθηκε να της δέσουν τα χέρια ή τα μάτια. Σύμφωνα με την περιγραφή του Βρετανού ανταποκριτή Henry Wales, μετά τους πυροβολισμούς έπεσε στα γόνατα, χωρίς την παραμικρή έκφραση πόνου στο πρόσωπο. Κατόπιν, έπεσε προς τα πίσω, διπλωμένη στη μέση και με τα πόδια της διπλωμένα κάτω από το σώμα της. Ένας αξιωματικός της έδωσε τη χαριστική βολή.
Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε από την οικογένειά της για την ταφή της και το σώμα της χρησιμοποιήθηκε για ιατρικές μελέτες. Το κεφάλι της βαλσαμώθηκε και φυλάχθηκε στο Μουσείο Ανατομίας του Παρισιού, όπως και τελικά το υπόλοιπο σώμα της. Ωστόσο, πολλά χρόνια αργότερα ανακαλύφθηκε ότι είχαν εξαφανιστεί.
Έως σήμερα, εξακολουθεί να υπάρχει διχογνωμία αν ήταν κατάσκοπος. Τα στοιχεία του κατηγορητηρίου δεν είναι πειστικά και πολλοί πιστεύουν ότι έπεσε θύμα του φαλλοκρατισμού. Ωστόσο, γερμανικά απόρρητα έγγραφα, που έγιναν δημοσίως κοινά το 1970 αποδεικνύουν ότι η Margaretha Zelle, η περίφημη «Μάτα Χάρι» ήταν πράγματι κατάσκοπος των Γερμανών. Όμως η ζωή της φλογίζει αδιάκοπα το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Η ιδέα της σαγηνευτικής κατασκόπου που βρήκε τραγικό θάνατο και ίσως καταδικάστηκε γιατί επέλεξε έναν απελευθερωμένο και σκανδαλώδη, για τα μέτρα της κοινωνίας και της εποχής της, τρόπο ζωής έχει εμπνεύσει την τέχνη και τη συγγραφική δημιουργία με αποκορύφωμα την ταινία Μάτα Χάρι του 1931 με πρωταγωνίστρια τη θρυλική Γκρέτα Γκάρμπο. Το βέβαιο είναι ότι η «Μάτα Χάρι» κέρδισε δικαιωματικά τον τίτλο του αρχέτυπου femme fatale του 20ου αιώνα.
