Τον Νοέμβριο του 1942, ο Ερυθρός Στρατός όχι μόνο είχε επουλώσει τις πληγές του από τα αλλεπάλληλα πλήγματα που του είχαν προκαλέσει η Βέρμαχτ αλλά ήταν πλέον σε θέση να πάρει εκδίκηση για όσα είχε υποστεί από την έναρξη της περίφημης «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα». Η ασυγκράτητη ορμή της γερμανικής επίθεσης και η έλλειψη επαρκούς συντονισμού και προετοιμασίας, καθώς και τεράστια στρατηγικά και τακτικά σφάλματα της σοβιετικής ηγεσίας, ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά των πρώτων 18 μηνών της γερμανοσοβιετικής σύρραξης.

Παρά τη λυσσαλέα και ηρωική αντίσταση των ανδρών του Ερυθρού Στρατού, μεγάλες σοβιετικές πόλεις, όπως το Κίεβο, το Μινσκ και το Σμολένσκ, είχαν περιέλθει στην κατοχή των εισβολέων σαν πιόνια ενός ντόμινο. Τον Νοέμβριο του 1941, οι Γερμανοί ατένιζαν από μακριά τους τρούλους του Κρεμλίνου. Παράλληλα, το Λένινγκραντ εισερχόταν στον δεύτερο μήνα μιας μαρτυρικής πολιορκίας που έμελλε να διαρκέσει συνολικά 872 ημέρες, ενώ σχεδόν ολόκληρη η δυτική ΕΣΣΔ βρισκόταν υπό γερμανικό έλεγχο. Παρά την αποτυχία, όμως, της «Επιχείρησης Τυφώνας» (η οποία πραγματοποιήθηκε από τον Οκτώβριο του 1941 ως τον Ιανουάριο του 1942, με αντικειμενικό στόχο την κατάληψη της Μόσχας), η ισχύς της γερμανικής πολεμικής μηχανής δεν είχε ακόμη εκμηδενισθεί. Οι σφοδρές συγκρούσεις μεταφέρθηκαν σε άλλα σημεία του Ανατολικού μετώπου, μεταξύ των οποίων η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ, στη νοτιοδυτική Ρωσία, που αποτελούσε μια πόλη-πρότυπο για το σοβιετικό καθεστώς.

Ο συμβολισμός που συνόδευε το όνομα της πόλης είχε προσδώσει στη σύγκρουση για την κατοχή της χαρακτηριστικά μιας τιτάνιας μονομαχίας. Ωστόσο, οι συγκλονιστικές θυσίες των υπερασπιστών του Στάλινγκραντ καθήλωσαν τους Γερμανούς εισβολείς. Στις 19 Νοεμβρίου 1942, μετά από ένα δίμηνο εντατικής και σχολαστικής προετοιμασίας, ξεκίνησε η σοβιετική αντεπίθεση, γνωστή με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ουρανός». Τέσσερις ημέρες αργότερα, 250.000 Γερμανοί στρατιώτες περικυκλώθηκαν από πενταπλάσιες δυνάμεις, ενώ οι Ρουμάνοι, Ούγγροι και Ιταλοί σύμμαχοί τους τέθηκαν εκτός μάχης. Μοιραία, παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες της Βέρμαχτ να διασπάσει τον ασφυκτικό σοβιετικό κλοιό, στις 2 Φεβρουαρίου 1943 τα υπολείμματα της 6ης Στρατιάς και της 4ης Στρατιάς Panzer παραδόθηκαν στους Σοβιετικούς.

Η είδηση του τέλους της μάχης του Στάλινγκραντ και της πρώτης, ουσιαστικά, μεγάλης νίκης των Συμμάχων επί των δυνάμεων του Άξονα κυκλοφόρησε αστραπιαία, προκαλώντας κύματα ενθουσιασμού τόσο στον ελεύθερο κόσμο, όσο και στους λαούς που στέναζαν κάτω από τον ναζιστικό ζυγό.

Η κατασκευή του σπαθιού

Στη Μεγάλη Βρετανία, ο βασιλιάς Γεώργιος Στ’ διέταξε τη σφυρηλάτηση ενός τελετουργικού σπαθιού, ως δείγμα ευγνωμοσύνης του βρετανικού λαού προς τους υπερασπιστές της ερειπωμένης πόλης. Το σπαθί αυτό σχεδιάστηκε από τον R.M.Y. Gleadowe, καθηγητή των Καλών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Εννέα εξαίρετοι τεχνίτες από το Goldsmith’s Hall επόπτευσαν την κατασκευή του, που είχε ήδη ανατεθεί στην εταιρεία Wilkinson Sword. Οι τεχνίτες Tom Beasley and Sid Rouse, ο καλλιγράφος M.C. Oliver και ο αργυροχόος Leslie G. Durbin, δεκανέας τότε της RAF, αποτέλεσαν την ομάδα που σφυρηλάτησε και διακόσμησε το φημισμένο σπαθί. Το ατσάλι της λεπίδας προήλθε από την εταιρεία Sanderson Brothers & Newbould, με έδρα τη βιομηχανική πόλη Σέφηλντ της κεντρικής Αγγλίας. Μετά από τρεις μήνες εντατικής εργασίας, το σπαθί ήταν έτοιμο. Πρόκειται για ένα αμφίστομο ξίφος στο πρότυπο αυτών της εποχής των Σταυροφόρων, που απαιτεί τη χρήση και των δύο χεριών, συνολικού μήκους 1,2 μέτρου, με φυλακτήρα 25,4 εκατοστών από ατόφιο ασήμι. Κατά μήκος της λεπίδας χαράχτηκε με οξύ, στα Ρωσικά και τα Αγγλικά, η ακόλουθη επιγραφή: «Στους πολίτες του Στάλινγκραντ με τις ατσάλινες καρδιές – δώρο του Βασιλέα Γεωργίου ΣΤ΄ ως δείγμα της ευγνωμοσύνης του βρετανικού λαού».

Η λαβή του σπαθιού είναι δεμένη με χρυσό νήμα 18 καρατίων και φέρει σφαίρωμα διακοσμημένο με ένα πετράδι από κρύσταλλο, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένο ένα χρυσό ρόδο της Αγγλίας. Καθεμιά από τις δύο επίχρυσες άκρες του φυλακτήρα είναι διαμορφωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να θυμίζει κεφαλή λεοπάρδαλης. Η αμφίστομη λεπίδα, συνολικού μήκους 90 εκατοστών, είναι κυρτή, σφυρηλατήθηκε με το χέρι και κατασκευάστηκε από ατσάλι προερχόμενο από τα εργοστάσια του Σέφηλντ. Για την κατασκευή του θηκαριού χρησιμοποιήθηκε περσικό δέρμα αρνιού, το οποίο είχε βαφτεί με βαθυκόκκινη χρωστική ουσία. Το θηκάρι ήταν διακοσμημένο με έναν επάργυρο βασιλικό θυρεό και με το μονόγραμμα του βασιλιά Γεωργίου Στ’ πλαισιωμένο από ένα στέμμα, ενώ πέντε αργυροί ίπποι και τρία ρουμπίνια ήταν δεμένα πάνω σε ολόχρυσα άστρα.

Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής, το σπαθί «περιόδευσε» σε όλη τη Μεγάλη Βρετανία, σαν ένα ιερό κειμήλιο, φέρνοντας στη συλλογική μνήμη ένα άλλο μυθικό σπαθί, συνδεδεμένο με τη βρετανική ιστορία, το Εξκάλιμπερ. Ένας από τους χώρους όπου επιδείχθηκε το σπαθί του Στάλινγκραντ ήταν και το Αββαείο του Ουέστμινστερ.

Στη συνέχεια, η Wilkinson Sword κατασκεύασε ακόμη τρία σπαθιά ίδιου τύπου. Ένα από αυτά βρίσκεται στο Μουσείο της Wilkinson, στο Άκτον του Λονδίνου, το δεύτερο στο Νοτιοαφρικανικό Εθνικό Μουσείο Στρατιωτικής Ιστορίας στο Γιοχάνεσμπουργκ, ενώ το τρίτο ανήκει σε έναν ιδιώτη

Ένα σύμβολο βρετανοσοβιετικής φιλίας

Η επίσημη παρουσίαση του σπαθιού έγινε στη σοβιετική πρεσβεία της Τεχεράνης τον Νοέμβριο του 1943, κατά τη διάρκεια της περίφημης ομώνυμης διάσκεψης των τριών ηγετών των ισχυρότερων συμμαχικών χωρών. Στις δύο πλευρές της αίθουσας είχαν παραταχθεί αντίστοιχα μία βρετανική και μία σοβιετική τιμητική φρουρά. Κατά την είσοδο του Ουίνστον Τσώρτσιλ στην αίθουσα, η σοβιετική στρατιωτική μπάντα έπαιξε πρώτα τον βρετανικό εθνικό ύμνο («God Save the King») και κατόπιν τη «Διεθνή» («Internationale»). Ο Βρετανός πρωθυπουργός παρέλαβε το σπαθί από έναν υπολοχαγό του Πεζικού και το παρέδωσε στον Στάλιν, λέγοντας: «Έχω διαταχθεί να παραδώσω αυτό το σπαθί ως δείγμα ευγνωμοσύνης του βρετανικού λαού». Τότε, ο Στάλιν το πήρε στα χέρια του και φίλησε τη θήκη, εκφράζοντας τις ευχαριστίες του στους Βρετανούς. Στη συνέχεια, το παρέδωσε στον καθήμενο Αμερικανό πρόεδρο, Φραγκλίνο Ρούσβελτ, ο οποίος έσυρε το σπαθί και το ύψωσε λέγοντας: «Αλήθεια, είχαν καρδιές φτιαγμένες από ατσάλι». Ίσως, με αυτό τον τρόπο, έκανε και ένα λογοπαίγνιο με το όνομα του Στάλιν, το οποίο στα Ρωσικά σημαίνει «Άνθρωπος από ατσάλι».

Στη συνέχεια, ο Σοβιετικός ηγέτης παρέδωσε το σπαθί στον στρατάρχη Βοροσίλωφ, ο οποίος μάλλον αιφνιδιάστηκε από τη χειρονομία του Στάλιν, αφήνοντας το πολύτιμο σπαθί να γλιστρήσει από τα χέρια του και να πέσει στο πάτωμα.

Σήμερα, το πρωτότυπο ξίφος εκτίθεται στο Μουσείο της Μάχης του Στάλινγκραντ, στο Βόλγογκραντ, όπως μετονομάστηκε το Στάλινγκραντ μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Ωστόσο, ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο δεσμός που είχε δημιουργήσει αυτό το σπαθί μεταξύ της Μ. Βρετανίας και της ΕΣΣΔ δεν έσπασε. Τρεις φορές επέστρεψε στη γηραιά Αλβιόνα και εκτέθηκε στο κοινό, διατηρώντας ίσως ζωντανή την ελπίδα εκείνα τα περίεργα χρόνια ότι η συναδέλφωση των λαών μπορεί κάποια ημέρα να πραγματοποιηθεί.

 

Βιβλιογραφία

1) Anthony Beevor: STALINGRAD, Penguin Books, Λονδίνο 1999.
2) D.M. Glantz: WHEN TITANS CLASHED: HOW THE RED ARMY STOPPED HITLER, Jonathan House, Lawrence, Kansas University Press, Κάνσας 1995.
3) Andrew Nagorski: THE GREATEST BATTLE: STALIN, HITLER, AND THE DESPERATE STRUGGLE FOR MOSCOW THAT CHANGED THE COURSE OF WORLD WAR II, εκδόσεις Simon & Schuster, Νέα Υόρκη 2007.
4) http://www.gotavapen.se/gota/artiklar/fs/new/stalingrd/stalingrad_eng.htm
5) http://www.russianswords.com/Stalin-english.htm