Ένα από τα μείζονα προβλήματα της ελληνικής στρατηγικής στο Μικρασιατικό ζήτημα ήταν ο βαθμός ενίσχυσης των προσπαθειών των ελληνικών κυβερνήσεων (βενιζελικές και βασιλικές) από τις συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ. Στον πυρήνα της ελληνικής στρατηγικής βρίσκονταν τρία σημαντικά ζητήματα, η εφαρμογή της συμμαχικής εντολής στη Μικρά Ασία, όπως αυτή απέρρεε από τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων (1919) και της συνθήκης των Σεβρών, η αντιστάθμιση των πλεονεκτημάτων της κεμαλικής πλευράς (διεξαγωγή πολέμου σε φίλιο γι' αυτή έδαφος, απολαμβάνει της υποστήριξης του τοπικού πληθυσμού, λήψη σημαντικής οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής βοήθειας από τη Σοβιετική Ένωση, σταδιακή μετατόπιση της Γαλλίας και Ιταλίας προς τις κεμαλικές θέσεις κλπ.) και τέλος, η αναγνώριση και αποδοχή των ελληνικών θέσεων για την ενσωμάτωση της δυτικής Μικράς Ασίας στην Ελλάδα.
Στην περίπτωση της κυβέρνησης Βενιζέλου, η αποδοχή της στρατηγικής από το εξωτερικό ήταν μία σχετικά πιο εύκολη υπόθεση. Η ελληνική στρατιωτική παρουσία στη Μικρά Ασία συμβάδιζε με τα συμφέροντα των κύριων δυνάμεων της Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, ΗΠΑ) στην περιοχή. Μόνη αντίθετη δύναμη ήταν η Ιταλία.
Η συμμαχική αποδοχή, όσον αφορά τις ελληνικές θέσεις για ενσωμάτωση της δυτικής Μικράς Ασίας, κατέστη σαφής μέσω της εντολής για την αποστολή ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919. Αντιστρόφως ανάλογη είναι η στάση των Συμμάχων απέναντι στην ηττημένη Οθωμανική αυτοκρατορία. Σε δηλώσεις του Γάλλου πρωθυπουργού Κλεμανσό διακηρύσσεται, μεταξύ άλλων, ότι: «ο τουρκικός λαός δεν δύναται να καταριθμήση μεταξύ των αρετών του εκείνη της διακυβερνήσεως ξένων φυλών. Δεν υπάρχει μία έστω περίπτωσις εν Ευρώπη, Ασία και Αφρική, καθ' ήν η εγκατάστασις της τουρκικής κυριαρχίας επί μίας χώρας να μη συνοδευθή από μείωσιν της υλικής ταύτης ευημερίας και από κατάπτωσιν της εκπολιτιστικής δυνάμεως των κατακτημένων». Ο δε Βρετανός πρωθυπουργός Λόυντ Τζωρτζ γίνεται ακόμη πιο σαφής δηλώνοντας «[...] Είμεθα όλοι σύμφωνοι ότι η τουρκική διοίκησις πρέπει να παύση υφισταμένη εις χώρας κατοικουμένας από Έλληνας, Άραβας και Αρμενίους. Είμεθα όλοι σύμφωνοι όπως η είσοδος της Μαύρης Θαλάσσης είναι ανοικτή δι' όλα τα Έθνη και συνεπώς δεν πρέπει να ανατεθή η φύλαξίς της εις το Έθνος που επρόδωσε τον ρόλον του ως φρουρού λείον ταύτην εις τους Συμμάχους κατόπιν εισηγήσεως του πρωσσικού μιλιταρισμού». (Αποσπάσματα από το: Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου: Η ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, τόμος Δ΄, σ. 540., τα οποία παρατίθενται στο βιβλίο του Διονύσιου Τσιριγώτη, Η ελληνική στρατηγική στη Μικρά Ασία, 1919-22).
Για τον Ελ. Βενιζέλο, η ελληνική απόβαση στη Σμύρνη, ακόμη και αν δεν είχε οριστική νομική μορφή, είχε ακλόνητη ηθική βάση, η οποία πήγαζε από τα πανάρχαια δικαιώματα της ελληνικής παρουσίας και δράσης στη Μικρά Ασία. Η αναγνώριση της Ελλάδας, ως σημαντικού παίκτη στο υπό διαμόφωση γεωπολιτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο, έγινε διακριτή λόγω της απόφασης των Μεγάλων Δυνάμεων να επιτρέψουν την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη.
Επιπλέον, ο Ελ. Βενιζέλος αξιοποίησε την αρχή των εθνοτήτων, όπως αυτή εκφράστηκε από τα 14 σημεία του Αμερικανού Προέδρου Ουίλσον. Οι ιστορικοί, εθνολογικοί, πολιτιστικοί, ηθικοί, οικονομικοί και πολιτικοί λόγοι που χρησιμοποίησε η ελληνική πλευρά σύναδαν με το γενικότερο πλαίσιο των 14 σημείων του Ουίλσον και βρήκαν ανταπόκριση στους συμμαχικούς διπλωματικούς κύκλους. Δεν ήταν μόνο η πανάρχαια ιστορική παρουσία της Ελλάδας στη γη της Ιωνίας που λειτούργησαν προς ενίσχυση των ελληνικών αιτημάτων αλλά και η εύρωστη οικονομική και πολιτιστική θέση του μικρασιατικού ελληνισμού στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ωστόσο, δύο εσωτερικές μεταβλητές, η ήττα Βενιζέλου στις περιβόητες εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος με το οποίο επανήλθε ο Κωνσταντίνος στον ελληνικό θρόνο (βασική θέση της αντιβενιζελικής αντιπολίτευσης) κλόνισαν τη διεθνή θέση της Ελλάδας. Η απόφαση για την επάνοδο του Κωνσταντίνου αγνοούσε τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο, τη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των συμμαχικών Δυνάμεων της Αντάντ και τη σταδιακή αναπροσαρμογή των στόχων τους. Αποτέλεσε μια πρώτης τάξης ευκαιρία για ακύρωση των διεθνών υποχρεώσεών τους απέναντι στην Ελλάδα, αφού η δεύτερη επέλεξε για ηγεμόνα ένα μη φιλικό σε αυτές πρόσωπο. Βέβαια, αυτή ήταν μόνο η αφορμή, καθώς τα συμφέροντα κάποιων εκ των συμμαχικών Δυνάμεων (Γαλλία και Ιταλία) δεν ταυτίζονταν πλέον με μια ισχυρή Ελλάδα στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου και στη Μαύρη Θάλασσα, όργανο της βρετανικής πολιτικής. Οι συμμαχικές Δυνάμεις έφτασαν στο σημείο να επιβάλλουν έναν ιδιότυπο οικονομικοστρατιωτικό και διπλωματικό αποκλεισμό στη σύμμαχο Ελλάδα ένεκα της επανόδου του Κωνσταντίνου ακυρώνοντας έτσι τη δυνατότητα εκπλήρωσης των ελληνικών στόχων με τη χρήση της στρατιωτικής ισχύος.
Αντίθετα, η Ελλάδα βρέθηκε στο περιθώριο, αγωνιζόμενη μόνο με τις δικές της δυνάμεις, μέχρι του σημείου εξάντλησης. Χαρακτηριστική είναι η σημείωση του Τσώρτσιλ, όπου αναφέρει ότι [...] «Έτσι η επιστροφή του Κωνσταντίνου διέλυσε όλη τη Συμμαχική αφοσίωση προς την Ελλάδα και ακύρωσε όλες τις νομικές υποχρεώσεις. [...] Όταν ξεπεράστηκε η πρώτη έκπληξη (για την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920), φύσηξε ολοφάνερα ένας αέρας ανακούφισης ανάμεσα στους κύκλους της εξουσίας. Δεν υπήρχε πλέον λόγος να ακολουθούμε αντιτουρκική πολιτική». (Αποσπάσματα από το: Ι.Γ. Ιωακείμ, Ιωάννης Μεταξάς, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαδήμα, 2005, σ. 427-8, τα οποία παρατίθενται στο βιβλίο του Διονύσιου Τσιριγώτη, Η ελληνική στρατηγική στη Μικρά Ασία, 1919-22). Χωρίς αμφιβολία, η επάνοδος Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο δεν αποτελούσε ευθεία απειλή στα συμμαχικά συμφέροντα, ήταν όμως μια καλή δικαιολογία για τον επίσημο επαναπροσδιορισμό της εξωτερικής πολιτικής τους, την οποία αναζητούσαν τόσο καιρό.
Συνέπεια της αλλαγής στάσης τους ήταν η αναθεώρηση των όρων της Συνθήκης των Σεβρών. Αντιστρόφως ανάλογη ήταν η υποστήριξή τους προς τον κεμαλικό εθνικισμό, όπως αυτή εκφράστηκε μέσω των συνθηκών που υπεγράφησαν μεταξύ των κεμαλικών δυνάμεων από τη μια και της Γαλλίας, Ιταλίας και Ρωσίας από την άλλη μέσα στο 1921.
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι η απόσυρση της υποστήριξης των συμμαχικών Δυνάμεων της Αντάντ ήταν η μόνη και κύρια αιτία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Συνέβαλε στην εξάντληση της ελληνικής στρατιωτικής, οικονομικής, πολιτικής και διπλωματικής προσπάθειας, αλλά τον ίδιο (ή και μεγαλύτερο) ρόλο έπαιξαν μια σειρά από λάθη στρατηγικής της ελληνικής στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας (προέλαση πέραν των βάσεων ανεφοδιασμού, έλλειψη βούλησης και χάραξης ξεκάθαρης στρατηγικής, υποταγή σε μικροκομματικές σκοπιμότητες, διχαστική πολιτική στο εσωτερικό και το στράτευμα, απουσία πολιτικής αξιοποίησης του ελληνικού μικρασιατικού στοιχείου, αστοχίες διπλωματικής φύσης, κλπ.). Η εξάντληση των οικονομικών και στρατιωτικών μέσων που διέθετε η Ελλάδα δεν στάθηκε δυνατόν να εξισορροπηθεί μέσω της χρήσης εξωτερικών συντελεστών ισχύος, π.χ. την οικονομική, στρατιωτική και υλικοτεχνική υποστήριξη από συμμαχικές δυνάμεις, κάτι που αντίθετα απέλαυσε ο Κεμάλ ως το τέλος του πολέμου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Π. Ήφαιστος: ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ, Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2003.
2) Α. Α. Μαζαράκης (στρατηγός), ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Αθήνα, 1948.
3) Ξ. Στρατηγός, Η ΕΛΛΑΣ ΕΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ, Αθήνα, 1925.
4) Δ. Τσιριγώτης: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ 1919-1922, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2010.
5) Δ. Φωτιάδης: ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ – ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ, Εκδόσεις Φυτράκη – ΤΑ ΝΕΑ, Αθήνα, 2011.
