Οι ιδέες του Διαφωτισμού περί ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης για τους ουτοπιστές. Το έργο του Ρουσσώ Ο Λόγος περί ανισότητας άσκησε καθοριστική επίδραση στη μετέπειτα σοσιαλιστική σκέψη. O Μπαμπέφ κληρονόμος της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού έσπρωξε έως τα άκρα τη διεκδίκηση της ισότητας. Έγινε εκφραστής της δυσαρέσκειας των μαζών και για πρώτη φορά έθεσε το ζήτημα σε κοινωνική βάση. Υποστήριξε όμως ότι η πραγματοποίηση του κομμουνισμού ήταν εφικτή μόνο μέσα από τη δράση των λίγων. Οδηγήθηκε στο δικαστήριο της Βαντόμ στη Συνωμοσία των Ίσων όπου καταδικάστηκε και εκτελέστηκε το 1797.

Η βάση της επιχειρηματολογίας των ουτοπιστών σοσιαλιστών είναι η κριτική της ισότητας του Μπαμπέφ και η ιδέα της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας. Oι εκπρόσωποι του ουτοπικού σοσιαλισμού στη Γαλλία ήταν ο Σαιν Σιμόν, ο Κάρολος Φουριέ και στην Αγγλία ο Ρόμπερτ Όουεν. Ο Σαιν Σιμόν ανέλυσε τη Γαλλική Επανάσταση ως έναν αγώνα ανάμεσα στις τάξεις των ευγενών, των αστών και των ακτημόνων. Εισηγήθηκε μία βιομηχανική κοινωνία η οποία διευθύνεται από παραγωγούς. Η καλυτέρευση της εργατικής τάξης κατά τον Σιμόν θα προέλθει από την κοινωνία και όχι από την ίδια την εργατική τάξη. Επίσης ο Σιμόν υποστηρίζει ότι η πολιτική είναι μία έκφραση της οικονομίας και σύμφωνα με αυτή θα πρέπει να οργανωθεί η κοινωνία. Οι οπαδοί και συνεχιστές του Σαιν Σιμόν χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα το πολιτικό και το θρησκευτικό. Κατά το Σιμόν η καλυτέρευση του ανθρώπου ήταν ουσιώδες στοιχείο και προϋπόθεση για την καλυτέρευση της εργατικής τάξης. Στο έργο του Ο Νέος Χριστιανισμός αναπτύσσονται ιδέες για την ηθική ανύψωση του προλεταριάτου. Στο έργο του Σαιν Σιμόν συνδυάζεται η επιστήμη και η θρησκεία, μία θρησκεία όμως η οποία υπηρετεί κατά έναν ιδιαίτερο τρόπο την παιδαγωγική.

Το έργο του Φουριέ αποκαλύπτει την υλική και ηθική αθλιότητα του αστικού κόσμου, καταγγέλλει την αστική κοινωνία. Η κριτική του εμπεριέχει το στοιχείο της ιστορικής αντίληψης. Η εξέλιξη κατά το Φουριέ διαιρείται στην αγριότητα, τη βαρβαρότητα, την πατριαρχία και τον πολιτισμό. Η ιστορία προοδεύει σύμφωνα με το Φουριέ και είναι ο πρώτος που διατυπώνει την αρχή της απελευθέρωσης της γυναίκας. Παράλληλα προτείνει μία μορφή μικρού κοινοβίου το Φαλανστήριο όπου οι άνθρωποι θα οργανωθούν σύμφωνα με τη φύση. Η εκπαίδευση παίζει βασικό ρόλο και ο άνθρωπος θα πρέπει να αναπτύξει όλες τις ικανότητές του. Επίσης δεν θα πρέπει να υπάρχει καταμερισμός της εργασίας, οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να απασχολούνται με πολλά πράγματα ώστε να διαμορφώνουν έναν πολύπλευρο χαρακτήρα.

Στην Αγγλία ο Όουεν θα επεξεργαστεί το σοσιαλισμό από τη θέση της διεύθυνσης ενός εργοστασίου. Βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας, (μειώνοντας το ωράριο) διαβίωσης και εκπαίδευσης των εργατών του. Το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση της παραγωγικότητας, η αύξηση των κερδών και η ηθική ανύψωση των εργατών. Ο Όουεν θεωρεί ότι η ανάπτυξη της κοινωνίας εμποδίζεται από την ατομική ιδιοκτησία, τη θρησκεία και το θεσμό του γάμου. Εισηγείται τον ομοσπονδιακό συνδικαλισμό, τις επαγγελματικές ομοσπονδίες οι οποίες αντικατέστησαν τις οργανώσεις εργατών κατά επιχείρηση. Επίσης προσπαθεί να αποδείξει ότι ένα καθεστώς κοινοκτημοσύνης είναι οικονομικά εφικτό.

Ο επιστημονικός σοσιαλισμός θεμελιώνεται από τον Καρλ Μαρξ. Με τον Φρίντριχ Ένγκελς θα γράψουν Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (1848). Η μαρξική θεωρία συνδύασε τη γερμανική φιλοσοφία του Χέγκελ, την αγγλική πολιτική οικονομία και τον γαλλικό ουτοπικό σοσιαλισμό. Η διαλεκτική του Χέγκελ αντιστράφηκε από το Μαρξ για να εξηγήσει τις ιδέες με βάση την κοινωνία. Ο Μαρξ υποστηρίζει ότι ο καπιταλισμός είναι καταδικασμένος ιστορικά και θα τον διαδεχτεί ένα ανώτερο παραγωγικό σύστημα το κομμουνιστικό. Το ανώτερο αυτό σύστημα θα δημιουργηθεί από την εργατική τάξη και γι' αυτόν το λόγο θα πρέπει η ίδια να συνειδητοποιήσει τον ιστορικό της ρόλο. Η θεωρία του εμπεριέχει το στοιχείο της επαναστατικής διαδικασίας η οποία θα ανατρέψει την αστική τάξη. Ο πολιτικός συγκεντρωτισμός της αστικής τάξης θα πρέπει να αντικατασταθεί. Όπως η αστική τάξη ανέτρεψε το φεουδαλισμό, η εργατική τάξη μέσα από την ιστορική νομοτέλεια θα πρέπει να την ανατρέψει.

Η υιοθέτηση των ουτοπικών ιδεών και η περαιτέρω επεξεργασία τους πραγματοποιήθηκε από τον επιστημονικό σοσιαλισμό, σε μια προσπάθεια οικοδόμησης ενός πολιτικού συστήματος δικαιοσύνης και ισότητας. Κατά τον Μαρξ οι εφευρέτες των συστημάτων του ουτοπικού σοσιαλισμού βλέπουν την αντίθεση των τάξεων, όπως και τη δραστικότητα των διαλυτικών στοιχείων μέσα στην ίδια την κυρίαρχη κοινωνία. Όμως δεν βλέπουν μία σειρά από άλλα σημαντικά στοιχεία τα οποία τους διαφοροποιούν από τον επιστημονικό σοσιαλισμό.

Σύμφωνα με το Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο η σημασία του κριτικού – ουτοπικού σοσιαλισμού και του κομμουνισμού βρίσκεται σε αντίστροφη αναλογία με την ιστορική εξέλιξη. Όσο αναπτύσσεται και διαμορφώνεται η πάλη των τάξεων τόσο χάνεται κάθε θεωρητική και πρακτική αξία της φανταστικής λύσης των ουτοπιστών. Τα πειράματα των κοινωνικών ουτοπιών είτε με τη μορφή αποικιών είτε φαλανστηρίων απευθύνονται στη γενναιοδωρία των αστών φιλελεύθερων. Οι ουτοπιστές κατά το Μαρξ είναι συντηρητικοί σοσιαλιστές, οι οποίοι αντιτάσσονται με πείσμα ενάντια σε κάθε πολιτικό κίνημα των εργατών. Όμως μόνο το εργατικό κίνημα μπορεί να μετασχηματίσει την κοινωνία και να αποτελέσει φορέα ανανέωσης και εξέλιξης.

Τα σοσιαλιστικά κείμενα διαφώτισαν και ενεργοποίησαν το εργατικό δυναμικό των δυτικών κοινωνιών. Μέσα από τις διεκδικήσεις και την ανάπτυξη του συνδικαλισμού μακροπρόθεσμα, οι συνθήκες εργασίας αλλά και οι γενικότερες κοινωνικές συνθήκες, βελτιώθηκαν για την εργατική τάξη. Ο επιστημονικός σοσιαλισμός αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος στη Ρωσία. Οι θεωρίες του επιστημονικού σοσιαλισμού οι οποίες στόχευαν στην απελευθέρωση των εργατών και τη δημιουργία μιας κοινωνίας ισότητας και δικαιοσύνης, χρησιμοποιήθηκαν από μηχανισμούς εξουσίας και φορείς καταστολής, για να εγκαθιδρύσουν ένα καθεστώς ανελευθερίας και καταπίεσης. Η σοσιαλιστική σκέψη κυρίως μέσα από το στοιχείο της ανατροπής που υπάρχει στη μαρξιστική προσέγγιση, αποτελεί αναμφισβήτητα μία δυναμική κοινωνική θεώρηση η οποία έχει ένα διαχρονικό χαρακτήρα. Η αντίδραση των καταπιεσμένων πλειοψηφιών στις εκάστοτε κοινωνίες παίζει καθοριστικό ρόλο στην πολιτικό - ιστορική εξέλιξη. Η εξάλειψη της αδικίας, της εκμετάλλευσης και της ανθρώπινης καταπίεσης θα πρέπει να συνοδεύεται από την κατάργηση όλων εκείνων των μηχανισμών, οι οποίοι συντελούν στη δημιουργία τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Emile Bottigelli, Η Γέννεση Του Επιστημονικού Σοσιαλισμού, εκδ. Πανόραμα, Αθήνα.

2) Κ. Μαρξ, Φ. Ένγκελς, Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978.

3) Φ. Ένγκελς, Ουτοπιστικός Σοσιαλισμός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1975.