του Χρήστου Μουτσούρη, ΜΑ Παντείου Πανεπιστημίου
Προτού γίνει προσπάθεια μιας ενδελεχούς στο βαθμό που οι συνθήκες το επιτρέπουν αλλά και περιορισμένης σε έκταση ταυτόχρονα παρουσίασης του θέματος ώστε να ανταποκρίνεται στους όρους ενός άρθρου, θεωρείται σκόπιμο να τονιστούν κάποιες ίσως μη ευρέως συνειδητοποιημένες πλευρές της Εθνικής Αντίστασης. Μια πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο η ευρεία κοινή γνώμη προσεγγίζει στη σημερινή εποχή αυτή την ιστορική περίοδο. Πράγματι, σε αντίθεση με την επιστημονική έρευνα που –πέρα από κάθε αμφισβήτηση νομίζω– όντως ανθεί, το ζήτημα της Εθνικής Αντίστασης έχει σχεδόν διαγραφεί από την ατζέντα των ενδιαφερόντων της πλειοψηφίας της κοινής γνώμης.
Για να κατανοήσει καλύτερα ο αναγνώστης το συλλογισμό μου, θα επιχειρήσω εδώ μια ιστορική ανασκόπηση. Μέχρι τη Μεταπολίτευση και σε χαλαρότερο βαθμό μέχρι το 1981 (λόγω της νομιμοποίησης του ΚΚΕ το 1974), ο αντικομουνισμός ήταν η επίσημη κυρίαρχη ιδεολογία. Οποιαδήποτε άλλη άποψη που τυχόν διατύπωνε έστω επιμέρους ενστάσεις, θα έπρεπε να ελάμβανε υπόψη τις τεράστιες δυσκολίες που θα προέκυπταν. Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεται η ακολουθούσα περίοδος μέχρι την πτώση του Τείχους, τόσο από την επιστήμη όσο και γενικότερα από την κοινή γνώμη, καταδεικνύουν σοβαρότατα κενά. Για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, η περίοδος αυτή –κατεξοχήν- εξεταζόταν υπό την οπτική γωνιά ενός αυστηρά τριαδικού σχήματος: Απόλυτη κατάφαση (ΠΑΣΟΚ), απόλυτη άρνηση (Ν.Δ.), απόλυτη διεκδικητικότητα (ΚΚΕ). Αναμφίβολα αποτελεί μεγάλο μειονέκτημα για τη μετέπειτα πολιτική εξέλιξη το ότι δεν ακουγόταν και κάποια άλλη φωνή αυτή την περίοδο. Αυτό φαίνεται σήμερα ειδικά που οι ανάγκες επιβάλλουν μια κυβέρνηση συνεργασίας, αλλά η ελληνική κοινωνία από τη μια πλευρά το ζητά βάσει των εκλογικών αποτελεσμάτων μεν, από την άλλη δε καταδεικνύει σαφείς και -ιδιαίτερα για τις κρατούσες συνθήκες- πολύ επικίνδυνες ελλείψεις ωριμότητας. Στο ζήτημα που εξετάζεται εδώ,παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή με την αναγνώριση από τη Βουλή της Εθνικής Αντίστασης, το καλοκαίρι του 1982. Ωστόσο ο τρόπος που αυτό έγινε (η θέσπιση ως κριτηρίου για τη λήψη της σχετικής σύνταξης τη συγκέντρωση ενός αριθμού υπογραφών από μέλη αντιστασιακών οργανώσεων), έχει οδηγήσει στο φαινόμενο της υπαγωγής στα σχετικά ευεργετήματα, ατόμων που εκείνη την εποχή πολλές φορές ήταν μικρά παιδιά.
Τα γεγονότα της περιόδου 1989/90, συνεπιφέρουν εκτός των άλλων και μια πολύ σημαντική εκ βάθρων αναθεώρηση των κρατούντων συνθηκών, κάτω από των οποίων το πρίσμα γινόταν η προσέγγιση των σχετικών με το προκείμενο θέμα ζητημάτων. Κατέρρευσε το κυρίαρχο πρότυπο του πολιτικού προτάγματος της ορθόδοξης κουμμουνιστικής Αριστεράς. Ωστόσο για τη διαμόρφωση μιας πληρέστερης εικόνας όσον αφορά τις συνθήκες που η Αριστερά καλείτο να ανττιμετωπίσει την εποχή εκείνη, και γενικά για το όλο ζήτημα, χρειάζεται να γίνουν κάποιες πολύ σημαντικές επισημάνσεις: Πρώτον, δεν ανήκαν όλα τα μέλη του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στην Αριστερά. Δεύτερο, ένας βασικότατος λόγος πάνω στον στον οποίο στηρίχτηκαν οι διώξεις εναντίον της ήταν οι σταλινικές διώξεις και το ότι η παράταξη αυτή δεν είχε διαμορφώσει τότε κανένα εναλλακτικό μοντέλο στο Σταλινισμό (το μαοϊκό και το τιτοϊκό μοντέλο, διαμορφώθηκαν περίπου στην εποχή του Εμφυλίου, ο Ευρωκομουνισμός αργότερα καθώς και η ευρωπαική σοσιαλδημοκρατία της οποίας ωστόσο ένας πολύ σημαντικός πυρήνας αποτελείτο από την Διεθνή Ομάδα Δημοκρατών Σοσιαλιστών που είχε ιδρυθεί κατά τη διάρκεια του Πολέμου στην ουδέτερη Σουηδία. Στα μέλη της ανήκαν μεταξύ άλλων και οι επιφανέστατοι κατοπινοί Καγκελλάριοι της Γερμανίας Willy Brandt, πρωτεργάτης της προσέγγισης των δύο Συνασπισμών (Ostpolitik), και της Αυστρίας Bruno Kreisky, πρωτεργάτης της ουδετερότητας της χώρας1.
Στο σημείο αυτό, αξίζουν σχολιασμού οι απόψεις που διατυπώνει ο Hagen Fleischer στο βιβλίο του «Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία»2. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το 1989 η Ιστορία βγήκε από το χρονοντούλαπο. Κανείς δεν αμφισβητεί την καθοριστική σημασία αυτής της περιόδου. Από την άλλη, μια πρώτη παρατήρηση σχετικά με τον συνήθη τρόπο ερμηνείας και παρουσίασης των γεγονότων αυτών, είναι ότι παρουσιάζονται σα να μην ανήκαν σε μια αλληλουχία εξεγέρσεων των λαών της Αν. Ευρώπης, αρχής γενομένης από την εξέγερση της 17ης Ιουνίου 1953 στην -πρώην- Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Πράγματι, από όλες αυτές τις εκδηλώσεις οι μόνες που αναφέρονται ενδελεχώς είναι αυτές της Ουγγαρίας (1956) και η ΄Ανοιξη της Πράγας (1968). Ποιος ασχολείται αντίθετα, με τα προαναφερθέντα γεγονότα στην Αν.Γερμανία ή με την «»Αλληλεγγύη;» Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο, είναι ότι φαίνεται να έχει εξανεμιστεί η ευφορία των πρώτων χρόνων μετά την πτώση του Τείχους.
Όσον αφορά το Γοργοπόταμο, η θέσπιση από την τότε Κυβέρνηση της ημέρας αυτής ως επίσημης εορτής της Εθνικής Αντίστασης, έχει ένα συμβολικό χαρακτήρα: Το γεφύρι συμβολίζει την ενότητα των δύο μεγάλων Οργανώσεων ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ στην τέλεση της πράξης αυτής. Πράγματι, σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό Chris Woodhouse ο οποίος υπήρξε και αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, μπορεί η επιχείρηση αυτή να μη πέτυχε τον αρχικό της στόχο λόγω του ότι τα στρατεύματα του Άξονα στο μέτωπο της Β. Αφρικής είχαν απωθηθεί στη Λιβύη, αλλά απετέλεσε μια κορυφαία στιγμή της Αντίστασης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο3. Η δήλωση ότι ένας Βρετανός αξιωματικός θα βρισκόταν σε άμεση επαφή με τον Ζέρβα, δημιούργησε καχυποψίες στο στρατόπεδο του ΕΛΑΣ4.
O Eddy Myers και οι περί εαυτόν αποδείχτηκε ότι μάταια περίμεναν ένα υποβρύχιο το οποίο είχαν υποσχεθεί οι Βρετανοί. Η Υπηρεσία Ειδικών Αποστολών Special Operations Executive(SOE) ήδη από τις 23 Οκτωβρίου είχε τηλεγραφήσει ότι το Καίρο προόριζε να στείλει συνδετικούς κρίκους στα Αρχηγεία των ανταρτών από 19 ως 30 Νοεμβρίου5.
Ένας από τους πλέον σημαντικούς λόγους για τον οποίο η επιχείρηση του Γοργοποτάμου απέκτησε τέτοια περίοπτη θέση στο πλαίσιο των αντικατοχικών ενεργειών ήταν ότι ενίσχυσε τα μάλα τη θέση του SOE. Σαν επίλογος, θα μπορούσε να γραφτεί ότι αποτελεί ένα ακόμα δείγμα για το ότι -χωρίς πρόθεση αναβίωσης ακράτως εθνικιστικών αντιλήψεων- ο Ελληνικός λαός ό,τι πέτυχε στη μακρόχρονη ιστορία του, το πέτυχε υπό συνθήκες ομοψυχίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Brandt Willy, Links und frei Mein Weg 1930-1950, VOLLSTÄNDIGE TASCHENBUCHAUSGABE. DROEMERISCHE VERLAGSANSTALT TH. KNAUR VERLAG ΜΟΝΑΧΟ
2) FLEISCHER HAGEN ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ- Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΑΘΗΝΑ ΝΕΦΕΛΗ 2012,σελ.75-84
3) Liddell Hart Centre for Military Archives LHCMA) London, Woodhouse Papers 2/1 Historical Archives of Military Mission p. 17.
4) Fleischer Hagen, Im Kreuzschatten der Mächte Griechenland 1941-44, 2 τόμοι Φρανκφούρτη / Βέρνη / Ν.Υόρκη 1986 σελ. 136, 611f
5) Ibid. σελ. 140, 614f
