Καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αστικά στρώματα διεισδύουν στην μέχρι τότε ελεγχόμενη από τους αριστοκράτες πολιτική εξουσία.Η εξέλιξη αυτή έχει συγκεκριμένα στάδια. Την περίοδο 1815-1848 υπήρχε ακόμη μία ξεκάθαρη υπεροχή της αριστοκρατίας. Την περίοδο 1848-1873 υπήρξε μια αυξημένη εισροή αστικών στοιχείων στην πολιτική ελίτ. Η περίοδος της «Μεγάλης Ύφεσης» (1873-1896) συνδέθηκε με μία αριστοκρατική αντίδραση, η οποία κορυφώθηκε την δεκαετία 1905-1914, όταν οι παλιές ελίτ επιχείρησαν να επανακτήσουν την πολιτική τους κυριαρχία (17.). Στο τέλος του 19ου αιώνα, η αστική τάξη επικράτησε και η τάση προς το σχηματισμό μίας νέας σύνθετης ελίτ επιταχύνθηκε.

Η «σύνθεση» αριστοκρατίας και αστικής τάξης: Η «ανώμαλη» πορεία προς την επικράτηση της αστικής τάξης στην Αγγλία και η γρήγορη και ολοκληρωτική νίκη της στη Γαλλία.

Στην Αγγλία, αποτέλεσμα της Επανάστασης ήταν η αριστοκρατία να αποκτήσει την πολιτική κυριαρχία. Παράλληλα, αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης ήταν πολλά από τα μέλη της να αποκτήσουν καπιταλιστικό πνεύμα. Το αγροτικό της σύστημα, μέσω της βρετανικής αγροτικής μεταρρύθμισης, ήταν ήδη καπιταλιστικό, μία διαδικασία που ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1830 με την επιβολή των Νόμων Περί Περιφράξεων. Η γαιοκτησία ήταν συγκεντρωμένη στα χέρια μιας μικρής ομάδας αριστοκρατών. Εκμίσθωνάν τη γη σε αγρότες οι οποίοι προσλάμβαναν εργάτες γης και μικροϊδιοκτήτες αγρότες. Αυτή η κοινωνική ομάδα των αγρεργατών όλο και περισσότερο άρχισε να εξαρτά το εισόδημα της από την εργατική της δύναμη. Ο προσανατολισμός της αγγλικής κοινωνίας ήταν αστικός και εμπορικός. Η άρχουσα τάξη αποτελούνταν από μία ολιγαρχία γαιοκτητικής αριστοκρατίας. Πάνω από όλους βρίσκονταν οι 200 Άρχοντες. Όντας μέλη της αριστοκρατίας, αλλά προσανατολισμένοι στο εμπόριο, ήταν έτοιμοι να συμμαχήσουν με τους πλέον εύπορους εκπροσώπους της αστικής τάξης, ακόμη και να τους διαλέξουν ως πολιτικούς ηγέτες τους. Ήδη στα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα και στα πρώτα του 19ου, εκπρόσωποι της μεσαίας τάξης άρχισαν να παίζουν ισότιμο με την αριστοκρατία ρόλο στην κεντρική πολιτική σκηνή (18.). Το πιο παράδοξο χαρακτηριστικό της παρακμής της βρετανικής αριστοκρατίας, είναι ο ειρηνικός χαρακτήρας της. Οι κληρονομικοί τίτλοι ευγένειας ποτέ δε διακόπηκαν βίαια. Δεν έγινε ποτέ μεταρρύθμιση για τη γη. Ακόμα και οι αγροτικές εξεγέρσεις που έγιναν στην Ιρλανδία και τη Σκοτία, δεν μπορούν να συγκριθούν με τις μεγάλες αγροτικές επαναστάσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης. Οι Βρετανοί ευγενείς δεν υπήρξαν θύματα ξένης εισβολής, προλεταριακής επανάστασης ή στρατιωτικής ήττας. Η πιο ισχυρή αριστοκρατία στην Ευρώπη εξαφανίστηκε, χωρίς να χυθεί σταγονα αίματος. Είναι όμως ακριβώς για αυτό το λόγο που η βρετανική αριστοκρατία εξαφανίστηκε τόσο αθόρυβα: ένας συμβιβασμός, που ισοδυναμεί με κοινωνικό θάνατο, με τις δυνάμεις της νεωτερικότητας, που θα εξασφάλιζε ότι η βρετανική κοινωνία θα απέφευγε επαναστατικές εξάρσεις, όπως αυτές που ταλάνιζαν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες (19.).

Στη Γαλλία, η άνοδος των αστών πραγματοποιήθηκε διαμέσου της αριστοκρατίας της τηβέννου. Άτομα με περιουσία, μπορούσαν να εισέλθουν στην πολιτική εξουσία, μέσω της αναζήτησης μιας υψηλής θέσης στη διοίκηση. Σχεδόν όλοι οι ανώτεροι δημόσιοι αξιωματούχοι προέρχονταν από τα δύο «αστικά» παρακλάδια της αριστοκρατίας και μετατράπηκαν σε γέφυρα πρόσβασης στην πολιτική επιρροή και εξουσία για τα μέλη της αστικής τάξης που άντεχαν το υψηλό κόστος εξαγοράς μιας θέσης. Έτσι, πλούτος και ταλέντο μπορούσαν να συντεθούν σε πολιτική επιρροή. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του Παλαιού Καθεστώτος, οι δύο «αστικές» αριστοκρατίες μετατράπηκαν σταδιακά σε κοινωνικά στρώματα με χαρακτηριστικά τόσο αστικά όσο και αριστοκρατικά δημιουργώντας μία γέφυρα μεταξύ των δύο τάξεων. Η Γαλλική Επανάσταση περιόρισε δραστικά την αριστοκρατία του ξίφους και κατήργησε αυτήν της τηβέννου, ανοίγοντας το δρόμο για την επικράτηση των κρατικών λειτουργών. Η, γεννώμενη τότε, επιχειρηματική τάξη που άρχισε να ακμάζει μετά το 1830 περιφρονούσε και τη χαμηλόμισθη εργασία στην κρατική διοίκηση και την πολιτική δραστηριότητα και τα άφησε στα χέρια άλλων. Έτσι, ενώ η επιχειρηματική δράση έπεσε στα χέρια τους, η πολιτική έγινε σταδιακά κτήμα των μεγάλων προυχόντων. Στη μετεπαναστατική Γαλλία η πολιτική δε φέρει την αριστοκρατική σφραγίδα. Μετά το 1830, οι σχέσεις μεταξύ αστών και αριστοκρατών ήταν ελάχιστες. Ενώ ο εργοδότης περιφρονούσε τη συμμετοχή στα δημόσια πράγματα, μεγάλα τμήματα της αριστοκρατίας είχαν αποσυρθεί από την πολιτική σκηνή. Έτσι, ο ανταγωνισμός για την πολιτική επιρροή μεταφέρθηκε αποκλειστικά μεταξύ των μελών της μη εμπορικής αστικής τάξης. Στη Γαλλία, πιο γρήγορα και ολοκληρωμένα έλαβε χώρα η αστική επικράτηση.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στην Αγγλία και λιγότερο στη Γαλλία οι ιστορικές εξελίξεις λειτούργησαν προς την τάση δημιουργίας μίας νέας, σύνθετης, μη αριστοκρατικής άρχουσας τάξης. Και στις δύο χώρες πραγματοποιήθηκε μία σύνθεση στοιχείων της ανώτερης αριστοκρατίας και της ανώτερης αστικής τάξης προς μία νέα σύνθετη ελίτ. Όπου δεν είχαν ήδη κυριαρχήσει, τα αστικά στοιχεία σταδιακά ενισχύθηκαν σε δύναμη ενώ η αριστοκρατική επιρροή περιορίστηκε. Σε μία συνεχή διαδικασία, αστικά και αριστοκρατικά στοιχεία αναμίχθηκαν. Μέλη της αριστοκρατίας, προκειμένου να εξασφαλίσουν την οικονομική τους επιβίωση, έπρεπε να αποδεχτούν τον τρόπο ζωής της νέας αστικής κοινωνίας. Από την άλλη, μέλη της αστικής τάξης, για να νομιμοποιήσουν την είσοδο τους σε θέσεις και βαθμίδες δίπλα στην παλιά άρχουσα τάξη, έπρεπε να αποδεχτούν συγκεκριμένα αριστοκρατικά σχήματα. Η ίδια διαδικασία παρατηρείται και στη Γαλλία, αν και εκεί η σύνθεση ήταν πολιτική παρά κοινωνική καθώς ο συνεχής φόβος μίας νέας κοινωνικής επανάστασης τις οδήγησε σε ένα συμβιβασμό. Ωστόσο μετά το 1789 η αστική τάξη και η αριστοκρατία παρέμειναν, ουσιαστικά, δύο τάξεις εχθρικές μεταξύ τους παρά τις κατά καιρούς επαφές και συμφωνίες τους.

Οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ αριστοκρατίας και αστικής τάξης γίνονταν ολοένα και περισσότερο δυσδιάκριτες, ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Στη Γαλλία, το 80% των ευγενών ζούσαν σε αστικό περιβάλλον, τουλάχιστον ένα μέρος του χρόνου. Ήταν περισσότερο αστοί, παρ' ότι ήταν στραμμένοι προς την ύπαιθρο, όσον αφορά το κύριο μέρος των εισοδημάτων τους (20.). Στην Αγγλία, λίγες αριστοκρατικές οικογένειες βρίσκονταν ανάμεσα στους πολυεκατομμυριούχους, ο πλούτος τους όμως προερχόταν από τις απασχολήσεις τους με τη βιομηχανία. Την περίοδο 1880-1914, και στις δύο χώρες οι πλούσιοι αριστοκράτες είχαν ξεπεραστεί αριθμητικά από άτομα που προέρχονταν από τα μεσοαστικά στρώματα που δεν είχαν αγροτικές πηγές πλούτου (21.). Η εξέλιξη της γαλλικής αριστοκρατίας κατά την Τρίτη Δημοκρατία, χρειάζεται περαιτέρω διασαφήνιση κυρίως όσον αφορά το ζήτημα της μετέπειτα τύχης των υπολειμμάτων της γαλλικής αριστοκρατίας, μετά το 1871. Ο σχηματισμός της νέας ελίτ ήταν τελικά ένας θρίαμβος της αστικής τάξης, και αυτό φαινόταν ότι θα συμβεί ήδη από τη δεκαετία του 1830. Παρ' όλα αυτά, ακόμα κι όταν η αριστοκρατία άρχισε να χάνεται, οι ιεραρχικές αντιλήψεις της επιβίωσαν. Όπως παρατηρούσε ο Ένγκελς το 1889, "το παλαιό και καθιερωμένο έθιμο του διαχωρισμού της κοινωνίας σε μια κλίμακα άπειρων βαθμίδων, που η κάθε μία είναι αδιαμφισβητητη, επέμενε" (22.). Ακόμα κι αν οι διαχωριστικές γραμμές έγιναν πιο δυσδιάκριτες προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έλυσε, μια για πάντα, το ζήτημα της πάλης μεταξύ της αστικής τάξης και της αριστοκρατίας ανακηρύσσοντας οριστικά νικήτρια την πρώτη.

17. A.J. MAYER, The Persistence of the Old Regime: Europe to the Great War, σελ. 15.
18. D. CANNADINE, Class in Britain, σελ. 118.
19. D. CANNADINE, Decline and Fall of British Aristocracy, σελ. 703.
20. D. HIGGS, Νοbles in Nineteenth Century France: the Practice of Inegaletarianism, σελ. 69.
21. D. LIEVEN, The Aristocracy in Europe 1815-1914, σελ. 243.
22. D. CANNADINE, Class in Britain, σελ. 122.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

-David Carradine, The Decline and Fall of the British Aristocracy, New Haven, Conn. και Λονδίνο, 1990.
-David Carradine, Class in Britain, Yale University Press, New Haven and London, 1998.
-David Higgs, Nobles in Nineteenth Century France: The Practice of Inegaletarianism, Baltimore and London, 1987.
-Dominic Lieven, The Aristocracy in Europe 1815-1914, Columbia University Press, 1994.
-Arno Mayer, The Persistence of the Old Regime, Europe to the Great War, Pantheon Books, Ν. Υόρκη, 1990.
-Jurgen Kocka, Alan Mitchell (επιμ.), Bourgeois Society in Nineteenth-Century Europe, Λονδίνο, Berg Publishers, 1992.
-Werner Sombart, Ο Αστός: Πνευματικές Προϋποθέσεις και Ιστορική Πορεία του Δυτικού Καπιταλισμού, Duncker & Humblot, Βερολίνο, 1913.
-Eric Hobsbawm, Η Εποχή των Επαναστάσεων, 1789-1848, New American Library, ΗΠΑ και Καναδάς, 1962.
-G. Fagniez, L' economie sociale de la France sous Henry IV, Paris, 1897.