Ο Μαγικός Αυλός: το αριστούργημα του Μότσαρτ

Λεπτομέρειες: Κατερίνα Κοφφινά; Κατηγορία: Σύγχρονη Ιστορία; Ημερομηνία Δημοσίευσης: 12 Απριλίου 2012

Προσωπογραφία του Μozart

Ο Wolfgang Amadeus Mozart γεννήθηκε στο Σάλτσμπουργκ το 1756 - πόλη της Βαυαρίας τότε με μακρά μουσική παράδοση- και πέθανε στη Βιέννη το 1791. Ο πατέρας του Wolfgang Amadeus Leopold ήταν συνθέτης, βιολιστής, ο οποίος υπηρετούσε στο παρεκκλήσι του αρχιεπισκόπου. Ήταν γνωστός για το εγχειρίδιο του σχετικά με την εκτέλεση του βιολιού. Ο Μότσαρτ έδειξε από πολύ νωρίς το μεγάλο του ταλέντο για τη μουσική και ο πατέρας του αφοσιώθηκε στην εκπαίδευση του. Το σπάνιο χάρισμα του Μότσαρτ τον οδήγησε στη σύνθεση ενός μενουέτου σε ηλικία μόλις έξι ετών, στη συνέχεια συνέθεσε μία συμφωνία στα εννέα του, ένα ορατόριο στα έντεκα και την πρώτη του όπερα στα δώδεκα. Η οικογένειά του άρχισε μακρινές περιοδείες στην Αγγλία, στη Γαλλία, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στη Βιέννη και στις μεγαλύτερες πόλεις της Γερμανίας με σκοπό την επίδειξη του ταλέντου του Μότσαρτ και της αδερφής του Μαριάννας. Τα ταξίδια αυτά του έδωσαν τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με όλη τη μουσική παραγωγή της εποχής και τα εθνικά ιδιώματα του δυτικού κόσμου. Στο Λονδίνο και το Παρίσι όπου ταξίδεψε από το 1763 μέχρι το 1766 γνώρισε τη μουσική του Γιόχαν Σούμπερτ και γνωρίστηκε με τον Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ, γιο του Γιόχαν Σεμπάστιαν, ο οποίος άσκησε σοβαρή επιρροή στο έργο του. Η επιρροή αυτή φαίνεται στη μελωδία, στο ρυθμό και στην αρμονία, επίσης στις ασυνήθιστες συγχορδίες, στα αντιθετικά θέματα και στα τραγουδιστά γρήγορα θέματά του.

Το 1781 ο Μότσαρτ εγκατέλειψε τη θέση του στην Αυλή του αρχιεπισκόπου του Σάλτσμπουργκ επειδή δεν έτρεφε ιδιαίτερο σεβασμό για τον αρχιεπίσκοπο και για τους κατοίκους της πόλης. Αποφάσισε να συνεχίσει σαν ανεξάρτητος συνθέτης στη Βιέννη, την ανεξαρτησία αυτή πλήρωσε με μία ζωή όχι και τόσο άνετη, η οποία συντέλεσε στην ασθένειά του και τέλος στο θάνατό του σε ηλικία τριάντα πέντε ετών.

Ο Μότσαρτ συνέθεσε μία σειρά από αριστουργήματα σε κάθε μουσικό είδος. Η Απαγωγή απ' το Σεράι (1782) θεωρείται πρότυπο έργο στη γερμανική όπερα κωμίκ, οι Γάμοι του Φίγκαρο (1786) αποδίδουν με έξοχο τρόπο τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Ο Δον Ζουάν (1787) και ο Μαγικός Αυλός (1791) εκφράζουν με θαυμαστό μουσικό τρόπο τα ανθρώπινα προβλήματα. Επίσης έγραψε 41 συμφωνίες, κονσέρτα για βιολί και πιάνο, σερενάτες, σονάτες για βιολί και πιάνο (20). Άλλα έργα του είναι: λειτουργίες μεγάλες (8), μικρές (10), λίντερ. χοροί (203), ντιβερτιμέντια, ύμνοι, ψαλμοί, κανόνες για φωνές (35), φαντασίες. Το τελευταίο έργο του ήταν το περίφημο Ρέκβιεμ Κ.626 (σύνθεση νεκρώσιμης ακολουθίας) το οποίο έμεινε ανολοκλήρωτο. Το έργο ολοκληρώθηκε από τον μαθητή του Franz Xaver Sussmayr, ο οποίος πρόσθεσε τα μέρη κάποιων οργάνων στο χειρόγραφο του Μότσαρτ και συνέθεσε το Sanctus, το Benedictus και το Agnus Dei.

Ο Μότσαρτ όπως και ο κόσμος πίστευε ότι ο αγγελιαφόρος που του παρήγγειλε το Ρέκβιεμ, δεν ήταν πρόσωπο υπαρκτό αλλά στάλθηκε από τον άλλο κόσμο. Το 1964 αποκαλύφθηκε όμως ότι ο κόμης Φραντς φον Βάλτσενγκ ανέθεσε μέσω ενός μυστικού αγγελιαφόρου την παραγγελία του έργου. Ο κόμης ήταν ένας ερασιτέχνης μουσικός ο οποίος διοργάνωνε ιδιωτικές συναυλίες όπου μεταμφιεσμένος παρουσίαζε έργα άλλων για δικά του. Ο Μότσαρτ κατά τη διάρκεια που έγραφε το Ρέκβιεμ αρρώστησε βαριά και συσχέτισε την εμφάνιση του Μαύρου αγγελιαφόρου με τον επερχόμενο θάνατο.

Στα τέλη του 20ου αιώνα μία επιτροπή μουσικολόγων από αμερικάνικα πανεπιστήμια έκρινε ότι ο Μότσαρτ ήταν ο σημαντικότερος συνθέτης της δεύτερης χιλιετίας. Η μουσική του επειδή συνδύαζε ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά και αυστριακά πρότυπα ήταν «υπέρ εθνική». Με τη φυσική ανωτερότητα της μουσικής του άλλαξε την πορεία της συμφωνίας, της σονάτας του κουαρτέτου εγχόρδων και πολλών άλλων. Στην επιφάνεια της μουσικής του Μότσαρτ υπάρχει ευθυμία και λαμπρότητα όμως στο βάθος υπάρχει μία σκοτεινή μελαγχολία. Η αμφιθυμία αυτή κάνει τα έργα του μαγευτικά και προκλητικά.

ΜΑΓΙΚΟΣ ΑΥΛΟΣ

Ο Μότσαρτ συνέθεσε συνολικά δεκαεπτά όπερες, ορισμένες από αυτές θεωρούνται αριστουργήματα, όπως ο Μαγικός Αυλός. Πρόκειται για μία όπερα σε δύο πράξεις, πάνω σε λιμπρέτο του Εμανουέλ Σικανέντερ, την οποία συνέθεσε ο Μότσαρτ κατά τον τελευταίο χρόνο της ζωής του. Παρά την εξασθενημένη υγεία του κατάφερε να διευθύνει την πρεμιέρα και ελάχιστες παραστάσεις. Το θέμα της όπερας έχει ως εξής: Ο Σαράστρο έχει απαγάγει την κόρη της Βασίλισσας της Νύχτας, Πριγκίπισσα Παμίνα. Η Βασίλισσα της Νύχτας εμφανίζεται στον Πρίγκηπα Ταμίνο και τον εκλιπαρεί να σώσει την Παμίνα από το κάστρο του Σαράστρο. Για προστασία του δίνει ένα μαγικό αυλό. Ο Ταμίνο αφού ερωτεύεται την Παμίνα από ένα πορτρέτο της, ξεκινάει με το φίλο του Παπαγκένο (συλλέκτη πουλιών) να ελευθερώσει την Πριγκίπισσα. Όταν όμως φτάνει στο κάστρο του Σαράστρο γοητεύεται από τις ιδέες και το πνεύμα του και αφού περνάει μία σειρά από δοκιμασίες με τον Παπαγκένο, στο τέλος σμίγει με την Παμίνα και μαζί υμνούν τη Γνώση και τη Σοφία. Η Βασίλισσας της Νύχτας συμβολίζει το σκοταδισμό, ενώ αντίθετα ο Σαράστρο αντιπροσωπεύει τις ιδέες του Διαφωτισμού δηλαδή τη γνώση, τη λογική, την αλήθεια και το φως. Τα ηθικά διδάγματα είναι πολλά και σημαντικά όπως η μάχη του καλού με το κακό, η νίκη του καλού, η επικράτηση της αλήθειας έναντι του ψέματος και της συκοφαντίας, η αναζήτηση της αρετής και το μεγαλείο της σιωπής.

Η όπερα χαρακτηρίζεται από έννοιες όπως είναι η ελευθερία, η ισότητα, η αδελφοσύνη, τις οποίες ο Μότσαρτ θεωρούσε αξίες θεμελιώδεις για τη ζωή του ανθρώπου. Τα λόγια του Σαράστρο προς τον Ταμίνο είναι διάχυτα από ύψιστες ηθικές όπως, η αναζήτηση της σοφίας και της αρετής και η απάρνηση της ύλης. Επίσης υπάρχει η έννοια της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων διότι μπροστά στον κίνδυνο (που παρουσιάζεται με τις δοκιμασίες του Ταμίνο) τα πλούτη και η δύναμη εκμηδενίζονται και όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Η μόνη εναλλακτική της αγάπης στο έργο είναι η απελπισία και ο θάνατος. Η Παμίνα αναφέρει ότι θα αυτοκτονήσει αν χάσει την αγάπη και ο Παπαγκένο θα κρεμαστεί αν δεν μπορέσει να βρει την αγάπη. Οι παραπάνω θεμελιώδεις ιδέες ήταν συγχρόνως και ιδέες του τεκτονισμού.

Ο Μότσαρτ και ο Σικανέντερ ήταν μέλη Τεκτονικής Αδελφότητας και στο Μαγικό Αυλό αποκαλύπτονται μέσω συμβολισμών πολλά στοιχεία των μασονικών τελετουργιών. Το έργο στην αρχή του μεταφέρει το κοινό στην Αρχαία Αίγυπτο, χώρο από τον οποίο η Μασονική τελετουργία αντλεί τους συμβολισμούς της. Εκτός από το λιμπρέτο οι μουσικολόγοι συμφωνούν ότι οι συμβολισμοί βρίσκονται στις συγχορδίες, στα μέτρα και στους ρυθμούς της μουσικής του Μότσαρτ. Η τελετή μύησης του Ταμίνο στα μυστήρια της Ίσιδας και του Όσιρι θυμίζουν τη μύηση των υποψηφίων στις Τεκτονικές Στοές. Ο αριθμός τρία, κατεξοχήν τεκτονικό σύμβολο, εμφανίζεται πολλές φορές στο έργο αλλά και στα μουσικά μέτρα.

Η μουσική του Μαγικού Αυλού εκφράζει απόλυτα την ατμόσφαιρα του έργου. Ο διάλογος των προσώπων άλλοτε μιλιέται και άλλοτε τραγουδιέται, σύμφωνα με το παραδοσιακό είδος του ζίνγκσπιλ, το οποίο αναπτύχθηκε κατά τον 18ο αιώνα. Η εξαίρετη μουσική του Μότσαρτ κατάφερε να αποδώσει μουσικά με τον καλύτερο τρόπο το έργο. Στη μουσική της όπερας υπάρχουν όλα τα είδη της μουσικής έκφρασης. Άριες υψηλής κολορατούρας από τη Βασίλισσα της Νύχτας, ευγενικές άριες του Ταμίνο, κωμικά, λαϊκά τραγούδια του Παπαγκένο. Επίσης δραματικά ρετσιτατίβο, τελετουργική μουσική (άριες Σαράστρο) και επιβλητικά χορωδιακά μέρη.

Στην αρχή της πρώτης πράξης η εύθυμη μουσική ταιριάζει απόλυτα στα λόγια του Παπαγκένο «Εγώ είμαι ο κυνηγός πουλιών, χαρούμενος και ζωηρός..» η απλότητα της άριας όπως και η μελωδία της είναι μοναδική. Στη συνέχεια η δραματικότητα της άριας της Βασίλισσας της Νύχτας εντυπωσιάζει με τους τολμηρούς φωνητικούς ακροβατισμούς της. Η γοητεία αυτής της άριας επιδεικνύει το χαρακτήρα της Βασίλισσας αλλά και τα προσόντα της τραγουδίστριας. Όταν ο Παπαγκένο φεύγει με την Παμίνα τραγουδούν μαζί το υπέροχο «Για τους άνδρες που αισθάνονται αγάπη» . Η απλότητα και η γαλήνη αυτής της άριας αποτελεί την πεμπτουσία του έργου.

Στη δεύτερη πράξη ακούγεται η δυναμική άρια εκδίκησης της Βασίλισσας της Νύχτας. Κατόπιν η Παμίνα ικετεύει τον Σαράστρο να μην τιμωρήσει την μητέρα της και αυτός τη διαβεβαιώνει ότι μέσα στο Ναό γνωρίζουν μόνο την αγάπη και όχι την εκδίκηση. Σε αυτό το σημείο ακούγεται η εκπληκτική άρια συγχώρεσης του Σαράστρο η οποία είναι από τις ωραιότερες και τις πιο συγκινητικές που έχουν γίνει. Τα φλάουτα δημιουργούν μία αίσθηση γαλήνης η οποία έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως «Θεϊκός λόγος». Τέλος όταν ο Παπαγκένο φεύγει με την αγαπημένη του Παπαγκένα τραγουδούν ένα ωραίο, εύθυμο και ζωηρό ντουέτο.

Η όπερα πλαισιώνεται από εξωτικούς χαρακτήρες όπως οι νεράιδες, τα θηρία και ο Παπαγκένο κάτι ανάμεσα σε πουλί και άνθρωπο, ντυμένος με ρούχα από πούπουλα. Εκτός από τη θαυμάσια μουσική, η ατμόσφαιρα είναι παραμυθένια και φαντασμαγορική κυρίως γιατί δίνει τη δυνατότητα για εκπληκτικά κοστούμια και σκηνικά.

Το κλασικό ύφος θεμελιώνεται στους κανόνες της ενότητας, της ελευθερίας και της τάξης, εισάγοντας τη φόρμα της σονάτας. Η σχολή της Βιέννης απογειώνει τη μουσική και καλλιεργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την παγκοσμιοποίηση του προσωπικού μουσικού στοιχείου. Ο Μότσαρτ θεωρείται από τους μεγάλους νεωτεριστές στην εξέλιξη των μουσικών τύπων. Επίσης η μεγάλη αξία του έγκειται στο γεγονός ότι υπήρξε ο ιδρυτής της γερμανικής όπερας, προάγοντας το γερμανικό μουσικό δράμα ζίγκσπηλ σε υψηλά καλλιτεχνικά επίπεδα.