Είναι πραγματικά δύσκολο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των γυναικών που εκτελέστηκαν στην Ευρώπη με την κατηγορία της μαγείας. Είναι πιθανό πως ήταν εκατοντάδες χιλιάδες σε μια εποχή που ο πληθυσμός της Ευρώπης ήταν μικρότερος απ' ότι είναι σήμερα. Υπάρχει μεγάλη διαμάχη σχετικά με τον αριθμό των γυναικών που θανατώθηκαν και πιθανόν να άγγιξε τις 200.000. Στην Αγγλία περίπου το ένα τέταρτο όλων των ποινικών δικών από τις αρχές του 16ου ως τα τέλη του 17ου αιώνα ήταν δίκες μαγισσών. Οι περισσότερες από τις γυναίκες που κατηγορούνταν τελικά εκτελέστηκαν. Στην Αγγλία η μαγεία άρχισε να τιμωρείται με τη θανατική ποινή το 1532. Οι δίκες των μαγισσών άρχισαν να φθίνουν κατά τον 18ο αιώνα καθώς η μαγεία έπαψε να αποτελεί έγκλημα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες από τα μέσα του 17ου αιώνα. Μέχρι τότε όμως θανατώνονταν εκατοντάδες γυναίκες σε μία και μόνο εκτέλεση ή θανατώνονταν κάθε εβδομάδα και μερικές. Οι εκτελέσεις αυτές εξάπλωσαν το φόβο, κατέστρεψαν κοινωνικά δίκτυα και γενικότερα συνέβαλαν στην κοινωνική αποσύνθεση.
Ο επίσκοπος Jewel έγραφε το 1559 «Ο αριθμός των μαγισσών και των μάγων έχει αυξηθεί παντού δραματικά. Αυτού του είδους οι άνθρωποι έχουν πληθύνει εκπληκτικά τα τελευταία χρόνια» και ο Αρχιδικαστής Anderson ισχυριζόταν to 1602 «Η χώρα είναι γεμάτη μάγισσες. Έχουν κατακλύσει όλα τα μέρη και σύντομα θα κατακυριεύσουν ολόκληρη τη χώρα».
Πέρα από τις μάγισσες υπήρχαν και άνδρες που εξασκούσαν κάθε είδους μαγεία και θεραπείες αλλά δεν θανατώνονταν. Ο Ζαν Μποντέν Γάλλος συγγραφέας της περιόδου του Διαφωτισμού προσδιόρισε την αναλογία μεταξύ γυναικών και ανδρών σε 50 προς 1. Στην Αγγλία, το 90% όσων θανατώθηκαν ήταν γυναίκες, ενώ οι περισσότεροι άνδρες που θανατώθηκαν ήταν σύζυγοι γυναικών που κατηγορήθηκαν για μαγεία. Οι μάγισσες κυρίως προέρχονταν από τις κατώτερες τάξεις (υπήρξαν και κατηγορίες ατόμων από ανώτερες τάξεις αλλά ήταν περιορισμένες) συνήθως ήταν φτωχές χωριάτισσες και οι κατήγοροί τους ήταν είτε μέλη του κλήρου είτε πλούσια μέλη της ίδιας κοινότητας.
Η Εκκλησία όριζε το πρόβλημα των μαγισσών, οι γιατροί τις εξέταζαν, τις βασάνιζαν και τις καταδίκαζαν. Οι κατηγορίες απαγγέλονταν από τους νομικούς και οι ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι οργάνωναν τις εκτελέσεις. Το Malleus Maleficarum ( Σφυρί των Μαγισσών) γράφτηκε από δύο δομινικανούς μοναχούς τους Κράμερ και Σπρένγκερ, εκδόθηκε το 1486 και διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη ταχύτατα. Ο Σπρένγκερ ο πιο αξιόλογος από τους δύο συγγραφείς, ήταν μία διφορούμενη προσωπικότητα πολλοί τον θεωρούσαν σαν έναν επικίνδυνο και κακόβουλο φανατικό και άλλοι σαν έναν άνθρωπο με απέραντη γνώση και ευσέβεια που συνέβαλε στην εξόντωση μιας καταδικαστέας λατρείας.
Το έργο του φέρνει τη σφραγίδα της βαθιάς σκέψης και έρευνας, όμως ο ίδιος είναι τυπικό παράδειγμα της σκέψης των συγχρόνων του. Ήταν απορροφημένος με νοσηρό τρόπο από εκείνη τη σεξουαλική όψη της μαγείας, η οποία εξέταζε συνέχεια και λεπτομερειακά αν είναι δυνατόν να γεννηθούν παιδιά από δαίμονες διαμέσου ανθρώπινων υπάρξεων. Επίσης ο ίδιος ήταν υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη συκοφαντία εναντίον του γυναικείου φύλου. Η μαγεία βεβαίωνε, ήταν περισσότερο φυσική στη γυναίκα παρά στους άντρες, εξ αιτίας της σύμφυτης αδυναμίας της καρδιάς τους και της μεγαλύτερης αγάπης τους προς τη σάρκα «Όλα αυτά αποδεικνύονται από την ίδια την ετυμολογία της λέξης, διότι η femina (γυναίκα) προέρχεται από το fe (faith =πίστη) και minus {=ελάχιστος}, γι αυτό και είναι πάντα πιο αδύνατη στο να διαθέτει πίστη και τη διατηρεί». Αυτό το ανεδαφικό συμπέρασμα οδήγησε αναρίθμητες γυναίκες στην αγωνία, που οι πιο πολλές τους ήταν γριές και χαμηλής κοινωνικής και πνευματικής στάθμης.
Το Malleus Maleficarum αποτελούνταν από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος ανασκευάζονταν τα επιχειρήματα όσων ισχυρίζονταν ότι δεν υπάρχει μαγεία, πράγμα που εμπόδιζε τη δίωξή της. Στο δεύτερο μέρος περιγράφονταν οι μορφές μαγείας και οι συνταγές της. Τα ξόρκια, οι θυσίες και η συνουσία με το Διάβολο που αναφέρονταν σε αυτό το κεφάλαιο αποκτήθηκαν από ιεροεξεταστικές ανακρίσεις που είχαν εκτελέσει ο Σπρένγκερ και ο Κράμερ. Στο τρίτο μέρος περιγράφονταν με λεπτομέρειες οι μέθοδοι για τον εντοπισμό και την καταδίκη των μαγισσών, τα βασανιστήρια αποτελούσαν τη βασική οδό για τις ομολογίες. Σε αυτό το κεφάλαιο υπήρχαν νοσηρότατες περιγραφές βασανιστηρίων οι οποίες πραγματικά σοκάρουν.
Οι κυνηγοί μαγισσών ταξίδευαν από χωριό σε χωριό δίνοντας οδηγίες για το πώς μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει μια μάγισσα. Όταν έφθανε ο κυνηγός στο χωριό θα έπρεπε όλοι να συνεργαστούν και να υποδείξουν τις μάγισσες της περιοχής. Όσοι αρνούνταν να συνεργαστούν αυτόματα θεωρούνταν ύποπτοι όπως και όσοι επιχειρούσαν να βοηθήσουν τις μάγισσες που κατηγορούνταν δημόσια.
Οι δίκες δεν παρείχαν καμία πιθανότητα αθώωσης, αυτός που κατηγορούνταν δεν έπρεπε να αθωωθεί με κανέναν τρόπο. Τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν αβάσιμα και η όλη διαδικασία περιλάμβανε άγρια βασανιστήρια και ακραία σεξουαλική κακοποίηση. Οι δίκες και οι εκτελέσεις στην πυρά ή στην αγχόνη ήταν δημόσιες εκδηλώσεις όπου όλη η κοινότητα ήταν υποχρεωμένη να παραβρεθεί. Όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονταν στην πλατεία και όποιος δεν παρευρισκόταν ή μιλούσε εναντίον της δίκης ή υπερασπιζόταν κάποιον κατηγορούμενο αυτόματα έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο. Τα περιστατικά γειτόνων που κατηγορούσαν ο ένας τον άλλο δεν ήταν παρά αντίδραση απέναντι στο φόβο που γεννούσαν αυτές οι δημόσιες δίκες και εκτελέσεις. Επίσης κάτω από τα βασανιστήρια ο κατηγορούμενος ενοχοποιούσε κι άλλους, οι οποίοι και αυτοί βασανιζόμενοι με τη σειρά τους ενοχοποιούσαν ακόμη περισσότερους. Οι διαστάσεις αυτού του φαινομένου ήταν εφιαλτικές και η χριστιανοσύνη έμοιαζε να έχει πέσει σε ένα ατέρμονο σκοτεινό παιχνίδι χωρίς τέλος με τον Σατανά να χαμογελάει νικητή.
Το Σάμπαθ αποτέλεσε το μέρος των μεγάλων θρύλων σχετικά με τη μαγεία. Τη νύχτα ο πολιτισμός σταματούσε στα όρια του χωριού ή της πολιτείας πέρα από αυτά υπήρχαν τα σκοτεινά ανεξερεύνητα δάση. Η λαϊκή φαντασία πίστευε ότι το Σάμπαθ βρισκόταν σε κάποιο μακρινό και απροσδιόριστο τόπο, όπου για να φτάσει κανείς εκεί θα έπρεπε να διαθέτει κάποια υπερφυσική δύναμη. Πολλοί υποστήριζαν ότι αυτό μπορούσε να γίνει με τη χρήση μαγικών αλοιφών. Ο ιεροεξεταστής της Βουργουνδίας λέγεται ότι με τη βοήθεια μιας τέτοιας αλοιφής παρουσίασε έναν κόσμο φρίκης. Οι αλοιφές διέφεραν από μέρος σε μέρος, η παρασκευή τους βασιζόταν σε μίγματα από σκόνη οστών κρεμασμένων, αίμα νεογέννητων παιδιών σε συνδυασμό με καμένους βάτραχους, οι οποίοι είχαν τραφεί με κλεμμένα αντίδωρα και άλλα παράδοξα. Πίστευαν λοιπόν ότι όταν η μάγισσα έβαζε αυτή την αλοιφή στα χέρια και στα πόδια μπορούσε να πετάξει πάνω από βουνά και λίμνες και να φτάσει στο Σάμπαθ. Εκεί γίνονταν διάφορες ανόσιες τελετές μεταξύ μαγισσών όπου περιλάμβαναν μακάβρια γεύματα, ασελγείς χορούς, καννιβαλισμούς και άλλες βλάσφημες πράξεις. Παρά το γεγονός ότι το Σαμπάθ είχε συναρπάσει τη λαϊκή φαντασία η μαγεία θεμελιώθηκε κυρίως στη σπιτική μάγισσα. Πολλές κοινότητες υποδείκνυαν ηλικιωμένες γυναίκες που συγκέντρωναν υποψίες. Όταν κάποιος αρρώσταινε υποτίθεται ότι ήταν μαγεία και θα έπρεπε να υποδείξει κάποιο πρόσωπο από τον κατάλογο υπόπτων της περιοχής. Στην τοπική μάγισσα μπορούσε να φορτωθεί κάθε είδους κατηγορία από τους γείτονες της, όπως για παράδειγμα μια αναποδιά, μια λύπη, μια απώλεια σοδειάς, ένας θάνατος . Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σε όλη την Ευρώπη να εκτελούνται γυναίκες για φανταστικά αδικήματα.
Η θέση της γυναίκας την περίοδο που εξετάζουμε ήταν ανύπαρκτη, οι γυναίκες αποκλείονταν από την οικονομική και πολιτική ζωή, ο εξευτελισμός και η βία χρησιμοποιούνταν για να επιβληθούν και να νομιμοποιηθούν οι σχέσεις των δύο φύλων. Οι γυναίκες που επιχειρούσαν να μιλήσουν δημοσίως και να πουν αυτό που σκέφτονταν ή οι γυναίκες με αυτοπεποίθηση ή ακόμη και οι οξύθυμες γυναίκες καταδικάζονταν. Ο Reginald Scott είχε δηλώσει το 1601 « Το βασικό παράπτωμα των μαγισσών είναι πως είναι στρίγγλες». Αναφέρεται σε γυναίκες που αντιμιλούσαν στους συζύγους τους ή κουβέντιαζαν μεταξύ τους. Στρίγγλες χαρακτηρίζονταν «οι ενοχλητικές και οξύθυμες γυναίκες που διατάρασσαν τη δημόσια ειρήνη.. και όξυναν τις δημόσιες διαμάχες».΄Ηταν έγκλημα να είσαι γυναίκα που ασχολείται με το λόγο, που γράφει στίχους ή φτιάχνει προκλητικές μπαλάντες. Ο εξευτελισμός των «ανεξάρτητων» γυναικών έφτασε στο σημείο να τις εξαναγκάζουν να φορούν ένα είδος φίμωτρου το «χαλινάρι της στρίγγλας» όταν κυκλοφορούσαν στο δρόμο.
Πολλοί άνδρες που θεωρήθηκαν ότι θεμελίωσαν την σύγχρονη επιστήμη ήταν βαθιά αναμεμειγμένοι στο κυνήγι των μαγισσών για παράδειγμα ο Ρόμπερτ Μπόιλ, ο Τόμας Χομπς και ο Φράνσις Μπέηκον που έγραφε για το κακό που ενσάρκωναν οι μάγισσες στο περιθώριο των περισσότερων γνωστών εκθέσεών του για την «επιστημονική ορθολογικότητα». Μέχρι και το τέλος του 18ου αιώνα κείμενα όπως το Malleus Maleficarum τα οποία σήμερα θεωρούνται αστεία αναλύονταν σοβαρά από τους ακαδημαϊκούς κύκλους. Ο Γαλιλαίος και ο Κοπέρνικος που υπερασπίζονταν την εμπειρική επιστήμη κατηγορήθηκαν ως αιρετικοί. Η Εκκλησία υποστήριζε ότι μόνο στην πίστη έπρεπε να στηρίζεται κανείς, αφού οι αισθήσεις ήταν το πεδίο για τις απάτες του διαβόλου. Πολλοί επιστήμονες και φιλόσοφοι μέλη της Βασιλικής εταιρείας κατάφεραν να συνδυάσουν να ικανοποιήσουν την Εκκλησία και παράλληλα να αναπτύξουν σύγχρονες ιδέες και ήταν οι ίδιοι που είχαν το μεγαλύτερο μερίδιο συνενοχής στο κυνήγι των μαγισσών. Οι θάλαμοι βασανιστηρίων των μαγισσών επιβλέπονταν από γιατρούς, οι οποίοι μελετούσαν τα πτώματα και οι δημόσιοι απαγχονισμοί ακολουθούνταν από μάχη για τα πτώματα, καθώς οι συγγενείς προσπαθούσαν να τα σώσουν από τις εξευτελιστικές δημόσιες νεκροψίες.
Η τελευταία εκτέλεση μάγισσας έγινε στη Γερμανία. Ένας ιεροεξεταστής περηφανευόταν ότι μέσα σε δεκαπέντε χρόνια είχε θανατώσει 800 άτομα. Τον 17ο αιώνα στην Τριέρ εκτελέστηκαν 7000. Στην Τουλούζ κάηκαν 400 μέσα σε ένα χρόνο, στη Γένοβα 500 και στη Βαμβέργη 600. Τα αγγλικά αρχεία υπολόγιζαν ότι ανάμεσα στο 1542 και 1732 εκτελέστηκαν 1000. Ενώ στη Γερμανία είχαν θανατωθεί κατά τον 17ο αιώνα 100.000. Θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος ότι όσοι γλύτωναν από τον πόλεμο και την πανώλη έπρεπε να εξολοθρευτούν από την ίδια την κοινωνία και τους φόβους της.
Η τακτική της δαιμονοποίησης και της κακοποίησης των γυναικών χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες σε όλο τον κόσμο. Ο βαθιά ριζωμένος σεξισμός και ρατσισμός συνεχίζει να δικαιολογεί τη συνεχιζόμενη εκμετάλλευση και καταπίεση. Ο απόηχος εκείνου του πολιτικού και κοινωνικού αποκλεισμού διαρκεί σε ένα βαθμό μέχρι σήμερα. Όση έκπληξη μας προκαλεί το γεγονός της συνενοχής της κοινωνίας του 16ου και 17ου αιώνα στις δίκες των μαγισσών, θα πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός της συνενοχής της σημερινής κοινωνίας στους θανάτους που προκαλούν οι πόλεμοι, το οικονομικό σύστημα, οι θάνατοι λόγω της φτώχειας, η ενδοοικογενειακή βία ή ο ρατσισμός.
Βιβλιογραφία:
1) Lady Stardust, Γυναίκες στην Πυρά, Κόκκινο Νήμα, Αθήνα Ιούλιος 2010.
2) Ε. Ρ Τσάμπερλιν, Η Καθημερινή Ζωή στην Αναγέννηση, εκδ. Παπαδήμα,
Αθήνα 1995.
3) Hans Peter Duerr , Ονειρικός Χρόνος, εκδ. Γαβριηλίδη, Αθήνα 1990
