του Giorgio Rizzo, ιστορικού
μετάφραση από τα Ιταλικά, Στέλλα Παπαλάμπρου

Η 26η Δεκεμβρίου 1944 ήταν μία ημέρα σκληρών εναέριων εχθροπραξιών στην πεδιάδα του Pordenone (Πορντενόνε), μία ημέρα που άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στους πρωταγωνιστές της, όπως οι αεροπόροι της 3ης μοίρας της RAAF (Βασιλικής Αυστραλιανής Αεροπορίας), οι αεροπόροι της 1ης Μοίρας της δεύτερης ομάδας Μαχητικών της Εθνικής Δημοκρατικής Πολεμικής Αεροπορίας, οι αντάρτες της ταξιαρχίας Osoppo και οι Ιταλοί πολίτες.

Οι Αυστραλοί πιλότοι ήταν αυτοί που προσέδωσαν στην ημέρα αυτή τον χαρακτηρισμό «Boxing Day» («Η ημέρα των Δώρων») και τη θυμούνται σαν μια ένδοξη μέρα για τις στρατιωτικές τους δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, καθώς επρόκειτο για την τελευταία εναέρια μάχη του πολέμου στην Ιταλία: «Το τελευταίο μαχητικό αεροσκάφος της 3ης Μοίρας χτυπήθηκε από εχθρικό αεροσκάφος και καταρρίφθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1944. Αυτή η απώλεια συνέβη όταν ένας σχηματισμός από οχτώ Mustang, με επικεφαλής τον υποσμηναγό Murray Nash εκτέλεσε μία χαμηλού ύψους βομβαρδιστική αποστολή πάνω από τη βόρεια Ιταλία. Σε μία γρήγορη επίθεση από πλευράς των Messerschmitt, μιας από τις λίγες εναπομείνασες μοίρες της Εθνικής Φασιστικής Πολεμικής Αεροπορίας, ο ανθυπασπιστής Jack Quinn χτυπήθηκε πριν οποιοσδήποτε αντιληφθεί τον ελάχιστο κίνδυνο. Ως αντίποινα, τα αεροσκάφη της 3ης Μοίρας πλησίασαν και χτύπησαν ένα εκ των επιτιθέμενων αεροσκαφών τύπου Me109, δίχως να γίνουν αντιληπτά κατά τη διάρκεια μιας συναρπαστικής καταδίωξης σε χαμηλό υψόμετρο.

Η ιστορία της μονάδας

Η 3η Μοίρα της RAAF, που αποτελούνταν από 21 αξιωματικούς και 271 πιλότους, αναχώρησε από το Richmond (των ΗΠΑ) στις 15 Ιουλίου 1940 με προορισμό την Αίγυπτο. Στη συνέχεια πήρε μέρος σε ολόκληρη την εκστρατεία της Αφρικής και μετά μεταφέρθηκε στη Μάλτα και στη Σικελία κι έπειτα στην Ιταλία για το χρονικό διάστημα μεταξύ 1943 και 1945.

Στο εσωτερικό της RAF Desert Air Force (Βασιλική Πολεμική Αεροπορία της Ερήμου, Πολεμική Αεροπορία της Νότιας Αφρικής και η Βασιλική Αυστραλιανή Πολεμική Αεροπορία), που παρείχε αεροπορική υποστήριξη στον βρετανικό όγδοο στρατό, η 3η Μοίρα της RAAF κέρδισε τον μεγαλύτερο αριθμό νικών. Η αυτονομία του P-51D Mustang (Mk IV) επέτρεψε στη συνέχεια την εκτέλεση αποστολών στη βόρεια Γιουγκοσλαβία, για την ενίσχυση των γερμανικών δυνάμεων, οι οποίες ετοιμάζονταν για υποχώρηση.

Οι βομβαρδισμοί της 26ης Δεκεμβρίου 1944

Στις 26 Δεκεμβρίου 1944 αεροσκάφη του 15ου Σώματος της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας βομβαρδίζουν τη σιδηροδρομική γραμμή Padova-Udine, όπως αναφέρει το Ημερολόγιο Δράσης της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας: Δεκέμβριος 1944 (Ιστορία των μαχών της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας).

«ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ»

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

(15ο Σώμα Πολεμικής Αεροπορίας): Περίπου 380 αεροσκάφη τύπου B-24 και B-17 βομβαρδίζουν τα διυλιστήρια πετρελαίου του Odertal και του Blechhammer, στη νότια Γερμανία και στο Αουσβιτς, στην Πολωνία μία σιδηροδρομική γέφυρα στην περιοχή Ora και μία οδογέφυρα στο Αvisio της Ιταλίας, μάλλον διάσπαρτοι ευκαιριακοί στόχοι από εδώ κι από κει. Εικοσιέξι μαχητικά αεροσκάφη τύπου P-38 βομβαρδίζουν τη σιδηροδρομική γέφυρα της Latisana, ενώ κάποια άλλα τύπου P-38 και P-51 συνοδεύουν τις αποστολές των βομβαρδιστικών.

ΟΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

(12ο Σώμα Πολεμικής Αεροπορίας): Στην Ιταλία, ο καλός καιρός επέτρεπε τις πολεμικές επιχειρήσεις για πρώτη φορά μετά από πολλές ημέρες. Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 25ης προς την 26η Δεκεμβρίου, οι άντρες της A-20 βομβαρδίζουν τη ζώνη μεταξύ της γραμμής της μάχης και της Μπολόνια, χτυπούν ηλεκτροδοτικούς σταθμούς, μεταφορές με μηχανοκίνητα οχήματα και σιδηρόδρομους στην κοιλάδα του Πάδου (Po) και χτυπούν το αεροδρόμιο της Vicenza. Κατά τη διάρκεια της μέρας, οι βομβαρδισμοί επικεντρώνονται στη ζώνη του Passo di Brennero και χτυπούν την Padova, το San Ambrogio di Valpolicella, τη γέφυρα του Piave, το Dolce, τη σιδηροδρομική γέφυρα του Pordenone και δύο καταστήματα στην περιοχή της Bologna. Τα μαχητικά αεροσκάφη βομβαρδίζουν τους σιδηροδρόμους, ειδικά τη γραμμή Brennero, τις γέφυρες στην κοιλάδα του Po και στην βορειο-ανατολική Ιταλία, υποστηρίζουν της δυνάμεις του πέμπτου αμερικανικού στρατεύματος νότια της Bologna και στην κοιλάδα του ποταμού Serchio, όπου οι Γερμανοί ξεκινούν μια σειρά αντιπιθέσεων και προσπαθούν να χτυπήσουν τη θαλάσσα κυκλοφορία στη Spezia και στην Genova.

Όσον αφορά στον βομβαρδισμό των γεφυρών του ποταμού Meduna, γράφει σχετικά ο Lao Monutti: «Pordenone – από τις 11.00 έως τις 19.00 γίνονται επιδρομές των τριών ομάδων – συνολικά 17 αεροσκάφη στις γέφυρες του Meduna. Χτύπημα στο δρόμο με τις τρεις καμάρες – καταστροφή του σιδηρόδρομου σε δύο σημεία. Κατεδαφίστηκε ένα σπίτι».

Αυτά τα αεροσκάφη ήταν και τα 17 βομβαρδιστικά μαχητικά αεροσκάφη τύπου B-25 Mitchell, της 487ης Μοίρας της USAF, της 340ης ομάδας βομβαρδισμού, που ανήκε στο 15ο Σώμα Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ. Επρόκειτο για την υπ' αριθ. 659 αποστολή της Μοίρας, η οποία ξεκίνησε από τη βάση της στην Κορσική και η σιδηροδρομική γέφυρα του Pordenone αναφερόταν με την κωδική ονομασία B-992070.

Ο δημοσιογράφος του Pordenone, Paolo Gaspardo (1907-1988) περιγράφει στο ημερολόγιό του τις επιθέσεις ως εξής: «Ήταν μία σχετικά ήρεμη, αλλά παγερή ημέρα: ειδικά τη νύχτα η θερμοκρασία έπεσε υπό του μηδενός (...). Κατέβηκα στο γραφείο μου, όπου έπρεπε να συναντήσω κάποιους ανθρώπους και στις 11.00 άκουσα τη σειρήνα των βομβαρδισμών. Η κατάσταση αυτή διήρκησε μέχρι τις 15.00, οπότε και αντιλήφθηκα έναν μεγάλο σχηματισμό βομβαρδιστικών και μαχητικών αεροσκαφών, δύο από τα οποία πέρασαν πολύ χαμηλά και αμέσως οι οπλίτες που βρισκόταν κοντά στο σπίτι μας απάντησαν με βολές εναντίον τους, κατάσταση η οποία έφερε μεγάλη ανησυχία και αναταραχή σε όλους όσοι καθόμασταν ακίνητοι στο τραπέζι. (...) Στ' αυτιά μας έφταναν οι πιο κοντινοί ήχοι, αλλά και ο μακρινός απόηχος των ακατάπαυστων βομβαρδισμών. Λίγο αργότερα έμαθα ότι μία ομάδα αεροσκαφών κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς την οδική γέφυρα του Meduna (η οποία κατασκεύαστηκε είκοσι χρόνια πριν), οι καμάρες, δυο ή τρεις, συνετρίβησαν στην κοίτη του ποταμού, ενώ δύο γειτονικά σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς» .

Η Luigia Cecchetto στο Chimitan (της τάξης του 1920) ζούσε με τον σύζυγό της και την οικογένειά του σε ένα σπίτι της οδού Vallon di Cimpello di Fiume Veneto, κοντά στον ποταμό Meduna και κοντά στις γέφυρες που είχαν γίνει στόχος των επιδρομών. Όταν ακούστηκε η σειρήνα, ίσως να ήταν αυτή των 11.00, όλα τα μέλη της οικογένειας βγήκαν από το σπίτι, κουβαλώντας μαζί τους το φαγητό που ήταν ήδη μαγειρεμένο, μια και πλησίαζε η ώρα του μεσημεριανού.

Στο υπόγειο του σπιτιού υπήρχε ένα πρόχειρο, αλλά πολύ ευρύχωρο καταφύγιο, χτισμένο σε μία ιδιοκτησία της οικογένειας Camarotto και πάντα έτοιμο να φιλοξενήσει αρκετά άτομα κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών και θυμάται χαρακτηριστικά η Luigia Cecchetto: «Κάθε φορά που ακουγόταν ο συναγερμός τρέχαμε όλοι στο καταφύγιο της οικογένειας Camarotto. Εκεί, στον υπόνομο που υπήρχε, κάτω από τον οποίο περνούσε το νερό, είχαν κατασκευάσει μία "pianca" [ξύλινη σανίδα που χρησίμευε ως γέφυρα για να διασχίζουν τον ποταμό]. Όταν, λοιπόν, ακουγόταν ο συναγερμός, φωνάζαμε ο ένας τον άλλο και μαζευόμασταν γρήγορα στη σειρά για να κρυφτούμε εκεί κάτω, που νιώθαμε σιγουριά. Ο αφοπλιστικός ήχος των σειρήνων κοντά στον ποταμό του Pordenone μας καθήλωνε. Τις περισσότερες φορές τρώγαμε στο καταφύγιο, σπάνια κάποιος πήγαινε στο σπίτι για να πάρει λίγο ψωμί.».

Συνεχίζει ο Monutti: «Latisana – στις 11.30 δικινητήρια επιτίθενται από μεγάλο υψόμετρο. Χτυπούν ένα σπίτι στη Sabbionera. Στο San Michele σκοτώνεται ένας Γερμανός πτέραρχος. Στις 12.15 κι ενώ ανταπαντούν τα αντιεροπορικά, επτά αεροσκάφη επιτίθενται ανεπιτυχώς στις γέφυρες [...] Sacile – στις 11.30 τέσσερα μαχητικά αεροσκάφη σφυροκοπούν τον σιδηροδρομικό σταθμό και καταστρέφουν δύο σιδηροδρομικές μηχανές».

«Boxing Day» – Η Μέρα των Δώρων

Στις 14.35 της ίδιας ημέρας ο υποσμηναγός Murray Nash αναχωρεί από το Fano με άλλα επτά αεροσκάφη Mustang και κατευθύνεται προς τη βόρεια Ιταλία. Το καθένα από τα αεροσκάφη μετέφερε από δύο βόμβες των 500 λιβρών (227 κιλών) η καθεμία, ήτοι σε σύνολο 8.000 λίβρες (3.632 κιλά) βομβών, οι οποίες θα έπλητταν ένα σημαντικό τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής που διασχίζει την πόλη του Pordenone.

Οι Αυστραλοί πέταξαν πάνω από τη Βενετία και κατευθύνθηκαν κατά μήκος του ποταμού Piave. Στόχος τους ήταν η αρκετά εμφανής σιδηροδρομική γραμμή, την οποία και τα μαχητικά αεροσκάφη ακολούθησαν. Ο σχηματισμός τους πετούσε σε σταθερό ύψος κι έτσι το ραντάρ της γερμανικής αεράμυνας τους εντόπισε, χτυπώντας συναγερμό.

Υπενθυμίζουμε ότι στις 14.55, κάποιες μοίρες των συμμαχικών βομβαρδιστικών αεροσκαφών προσπάθησαν ανεπιτυχώς να χτυπήσουν τον σιδηροδρομικό σταθμό και τον εμπορικό σταθμό του Conegliano, στην ίδια σιδηροδρομική γραμμή που οδηγεί στο Pordenone, σχεδόν 24 χλμ. σε ευθεία γραμμή από το Pordenone. Λόγω της εγρήγορσης που προκάλεσαν οι πρωινοί βομβαρδισμοί και οι σχεδόν ταυτόχρονοι του Conegliano και του Pordenone, τα γερμανικά ραντάρ αναγνώρισαν άμεσα τον σχηματισμό των αυστραλιανών αεροσκαφών που κατέφτανε.

Ο σμηναγός Ugo Drago, διοικητής της 1ης Μοίρας «Canepele» της 2ης Ομάδας Μαχητικών Αεροσκαφών της Εθνικής Δημοκρατικής Αεροπορίας με αεροπορική βάση το αεροδρόμιο του Aviano (15 χλμ βόρεια του Pordenone), οδήγησε τα δέκα Messerschmitt Bf-109G-14 της 1ης και 3ης Μοίρας «Graffer», τα οποία απογειώθηκαν στις 15.00 για να ανακόψουν την πορεία των Αυστραλών. Οι Αυστραλοί πιλότοι, ομολογουμένως, φοβούνταν την αξιοσημείωτη ικανότητα του Drago, φόβος που σήμερα πλέον έχει μετατραπεί σε εκτίμηση και θαυμασμό .

Γεννημένος στο Arborio (Vercelli) στις 3 Μαρτίου 1915, ο Ugo Drago συμμετείχε στην εκστρατεία της Γαλλίας (τον Ιούνιο 1940), στην εκστρατεία της Ελλάδας (από τον Οκτώβριο του 1940 έως τον Απρίλιο του 1941), στην εκστρατεία της Αφρικής (από τον Δεκέμβριο του 1941 έως τον Μάιο του 1943) και στην εκστρατεία τις Σικελίας (από τον Μάιο έως τον Ιούλιο του 1943).

Μετά την ανακωχή της 8ης Σεπτεμβρίου 1943, κατετάγη στην Εθνική Δημοκρατική Αεροπορία που μόλις είχε συσταθεί και διορίστηκε Διοικητής της 1ης Μοίρας της 2ης Ομάδας Μαχητικών Αεροσκαφών (από τον Μάιο του 1944 έως τον Απρίλιο του 1945). Στο τέλος του πολέμου συνεργάστηκε με τις δυνάμεις ανταρτών της ζώνης του Aviano για να διατηρήσει την ιεραρχία του, μετά τη διάλυση της μονάδας του στις 26 Απριλίου 1945.

Ο σμηναγός Ugo Drago, λοιπόν, έθεσε τη μοίρα του στον αέρα πάνω και πίσω από τους Αυστραλούς, οι οποίοι πετούσαν ήδη ταχύτατα πάνω από την πόλη του Pordenone.

Όταν το αεροσκάφος τύπου Mustang Mk III "CV-J" KH616 με πιλότο τον ανθυποσμηναγό Jack Quinn έμεινε πίσω, ο σμηναγός Ugo Drago διέταξε τον υποσμηναγό Keller να ξεκινήσει να καταδύεται εναντίον του. Ο Keller χτύπησε τον κινητήρα του βομβαρδιστικού αεροσκάφους και ο (ανθυποσμηναγός) Jack Quinn ξεκίνησε τη δραματική σπειροειδή του πτώση, αφήνοντας πίσω του ένα νέφος καπνού.

Ο ανθυποσμηναγός Ken Caldecott μόλις είδε το Messerschmitt Bf-109G-14 του Keller σήμανε συναγερμό, το οποίο εν τω μεταξύ άνοιξε πυρ κατά του Mustang του Υποσμηναγού Max Thomas στον κύριο σχηματισμό. Ο υποσμηναγός Murray Nash διέταξε, τότε, στον σχηματισμό του τον άμεσο βομβαρδισμό και την τήρηση αμυντικής γραμμής.

Οι Αυστραλοί πιλοτοί γύρισαν στην κατάλληλη στιγμή και είδαν τον ανθυποσμηναγό Jack Quinn να πέφτει με το αλεξίπτωτό του, προς την περιοχή Villanova, ενώ το αεροσκάφος του έκανε σπειροειδή πτώση στα 1000 πόδια. Ο Quinn προσγειώθηκε στην όχθη του ποταμού, ενώ το Mustang του, που εξακολουθούσε να μεταφέρει τις δύο βόμβες των 500 λιβρών (227 χλγ), εξεράγη σε παρακείμενα χωράφια στην περιοχή της Nuova di Corva, στα σύνορα με το τμήμα της πόλης του Azzano Decimo.

Ο Lao Monutti γράφει στο ημερολόγιό του στις 26 Δεκεμβρίου 1944: «Azzano Decimo – Πέφτουν δύο βόμβες στην περιοχή Fratte και δώδεκα στο τμήμα του Corva. Στις 15.00 στην περιοχή του Corva, τυλίγεται στις φλόγες ένα μαχητικό αεροσκάφος που χτηπήθηκε από αντιαεροπορικά πυρά στο Pordenone. Ο πιλότος που πέφτει με αλεξίπτωτο, εξαφανίζεται».

Εδώ βρίσκουμε καταγεγραμμένες τις 14 βόμβες που έπεσαν από τα αυστραλιανά βομβαρδιστικά αεροσκάφη, όπως επίσης και την πτώση του Mustang. Σχετικά με αυτές τις βόμβες ο Paolo Gaspardo κατέγραψε μια περίεργη φήμη που κυκλοφορούσε στο Pordenone την ίδια εκείνη μέρα: «Φαίνεται ότι τα αεροσκάφη προσπάθησαν να χτυπήσουν, ακόμη και τη γέφυρα του Corva, αλλά οι βόμβες έπεσαν σε χέρσο έδαφος» .

Η εναέρια μάχη και η πτώση του Quinn είχε ως αυτόπτες μάρτυρες τους λίγους κατοίκους του Pordenone που είχαν απομείνει να παρατηρούν το συμβάν: «Στις 26 Δεκεμβρίου, ονομαστική γιορτή του Αγίου Στέφανου, οι πιο θαραλλέοι κάτοικοι του Pordenone παρακολούθησαν μια βίαια εναέρια μονομαχία στον ουρανό της πόλης, μεταξύ των αεροσκαφών της Γερμανίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Ένα βρετανικό μαχητικό αεροσκάφος χτυπήθηκε και έπεσε στην περιοχή της via Nuova di Corva. Όπως ήταν αναμενόμενο, θα ακολουθούσε η εκδικητική απάντηση της βρετανικής αεροπορίας».

Ο Paolo Gaspardo περιγράφει στο ημερολόγιό του την εναέρια μάχη ως εξής: «Μόλις είχα φτάσει στο κέντρο της πόλης, όταν στις 15.00 και κάτι ακούστηκε νέος συναγερμός για βομβαρδισμό, μισή ώρα μετά τον προηγούμενο. Εν τω μεταξύ, σχηματισμοί βρετανικών μαχητικών αεροσκαφών έκαναν ελιγμούς στον ουρανό του Pordenone. Τα πολυβόλα που τοποθετήθηκαν πίσω από τον σταθμό και σε διάφορες άλλες θέσεις (συμπεριλαμβανομένων κι αυτών κοντά στο σπίτι μου) άνοιξαν πυρ και γερμανικά μαχητικά σηκώθηκαν για πτήση. Ακολούθησε σφοδρή μάχη κι έτσι όπως παρακολουθούσα, ανήσυχος αλλά γεμάτος περιέργεια ανάμεσα στις στήλες της piazza Municipio, έγινα μάρτυρας ενός θεάματος το οποίο έβλεπα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Ένα χτυπημένο βρετανικό μαχητικό αεροσκάφος μέσα σε ένα λευκό νέφος καπνού τυλίχτηκε ξαφνικά στις φλόγες. Ο πιλότος του διασώθηκε με το αλεξίπτωτό του και έτσι όπως κατέβαινε περιίπτατο και λικνιζόταν μέχρι την προσγείωσή του στο έδαφος. Μέχρι την στιγμή που μπόρεσα να δω, δεν τον συνέλαβε κανείς. Το θέαμα ήταν πραγματικό συγκλονιστικό και φαινόταν ακόμη και πάνω από το Noncello».

Ο Gaspardo προσθέτει ότι έχει μία ακόμη άμεση μαρτυρία της κατάρριψης: «Ο εφημέριος του καθεδρικού ναού, πατέρας Patrizio Bertolini, πήγε λίγο αργότερα στην Villanova, καθώς υπήρχε έντονη φημολογία ότι υπήρχαν σπίτια κατεστραμμένα, φήμη η οποία αργότερα διαψεύστηκε, μου έφερε ένα μικρό θραύσμα του αεροπλάνου που βρέθηκε σε ένα χωράφι».

Οι κάτοικοι του Pordenone συνδύασαν τις επανειλημμένες βομβιστικές επιθέσεις της 27ης Δεκεμβρίου με το αεροπορικό δυστύχημα της προηγούμενης ημέρας.

Άλλοι αυτόπτες μάρτυρες του συμβάντος και των εξελίξεων ήταν η Luigia Cecchetto στο Cimitan και οι υπόλοιποι χωρικοί που κρύβονταν στο καταφύγιο, οι Ιταλοί αντάρτες της ταξιαρχίας Osoppo και, πολύ λιγότερο υπολογήσιμοι, οι Γερμανοί παρατηρητές του Pordenone.

Ορισμένοι αντάρτες του τάγματος «Tosca» της XV Ταξιαρχίας Osoppo-Martelli, που δρούσαν στην περιοχή του Azzano Decimo, Fiume Veneto και Pasiano di Pordenone, προσέτρεξαν αμέσως στην Villanova για να παρέχουν τις πρώτες βοήθειες στον πιλότο και να τον μεταφέρουν σε ένα καταφύγιο στο Chiesiole. Το επιχειρησιακό ημερολόγιο του τάγματος «Tosca», συντεταγμένο τον Μάιο του 1945 και υπογεγραμμένο από τον διοικητή της ταξιαρχίας Silvano Silvani, αναφέρει για το μήνα Δεκέμβριο του 1944: «διάσωση ενός Αυστραλού πιλότου στην περιοχή Villanova».

Αυτόπτες μάρτυρες χωρικοί είδαν, μάλιστα, του αντάρτες να μεταφέρουν τον Αυστραλό πιλότο.

Η Luigia Cecchetto αφηγείται: «Μετά το γεύμα, τα αντιαεροπορικά άρχισαν να πυροβολούν ένα αεροπλάνο και το χτύπησαν, ενώ ο πιλότος κατάφερε να κατέβει με το αλεξίπτωτο λίγο πιο πέρα από τον ποταμό. Οι Γερμανοί έτρεξαν γρήγορα να τον συλλάβουν, για τον οποίο μέχρι τότε κανείς δεν γνώριζε αν ήταν ή δεν ήταν Ιταλός. Οι αντάρτες από την άλλη έσπευσαν να τον πάρουν και να τον μεταφέρουν από την άλλη όχθη του ποταμού Meduna και τελικά πρόλαβαν να τον φυγαδέψουν». Στην πραγματικότητα ο πιλότος πέρασε το ποτάμι με τη βοήθεια κάποιων παιδιών και στη συνέχεια διασώθηκε από τους αντάρτες.

Η άγνωστη κατάληξη ως προς το συμβάν της επίθεσης είναι κατανοητή, μέσα στην όλη σύγχυση που προκλήθηκε από τους συνεχόμενους βομβαρδισμούς και ήταν κοινή για όλους τους μάρτυρες.

Οι χωρικοί επέστρεψαν στα σπίτια τους ήσυχοι, αφού σίγησε η σειρήνα των επιθέσεων, αλλά αυτό που συνέβη ένα τέταρτο αργότερα αποδείκνυε ότι τελικά το θέμα δεν είχε θεωρηθεί ακόμη λήξαν: «Γύρω στις 16.00-16.30 ήρθαν οι Γερμανοί με τα φορτηγά, οι οποίοι, όπως είπαν, είχαν δει τον πιλότο να πέφτει και μετά να πλησιάζει προς αυτή την πλευρά του ποταμού».

Η συνάντηση με τους Γερμανούς στρατιώτες, οι οποίοι συνοδεύονταν από ρεπουμπλικανούς στρατιώτες δεν ήταν και τόσο ευχάριστη: «Όταν φτάσαμε στο σπίτι, ήρθαν και τα φορτηγά με τους στρατιώτες, οι οποίοι ρωτούσαν συνεχώς αν είχαμε δει τον πιλότο. Εμείς αμέσως απαντήσαμε: <Όχι, δεν είδαμε κανέναν>, <Κι όμως, ναι..> έλεγε ο Γερμανός διερμηνέας, <πέρασε από αυτή την πλευρά του ποταμού>, <Μα εμείς δεν είδαμε κανέναν. Τον είδαμε να πέφτει κάπου πιο μακριά, κάπου πιο μακριά τον είδαμε, αλλά δεν τον είδαμε να έρχεται προς τα δω>. Αντιθέτως, όλοι τον είχαμε δει, μια και πέρασε από δίπλα μας, όταν τον μετέφεραν οι αντάρτες στο Chiesuole, αλλά οι σχέσεις μας με τους αντάρτες ήταν καλές και δεν θέλαμε να τους προδώσουμε».

Επίσης, αυτό που πρέπει να σημειωθεί είναι η αμεσότητα με την οποία οι χωρικοί αρνήθηκαν ότι είχαν δει τον πιλότο και την ευστροφία που επέδειξαν λέγοντας τη μισή αλήθεια και αντιστεκόμενοι γενναία στον απειλητικό τόνο του Γερμανού διερμηνέα. Εκείνη τη στιγμή ουσιαστικά διακινδύνευαν τη ζωή τους από τα αντίποινα των Γερμανών, καθότι παρείχαν βοήθεια στους Ιταλούς αντάρτες και σ' έναν άγνωστο γι' αυτούς πιλότο, χωρίς μάλιστα κανείς να τους το έχει ζητήσει.

Οι αντάρτες έκρυψαν τον ανθυποσμηναγό Jack Quinn σε διάφορα κτίσματα που υπήρχαν σε αμπελώνες για τρεις συνεχόμενες εβδομάδες. Ο υπεύθυνος μηχανικός (μηχανικός πτήσεων) Ken McRae αναφέρει στη συνέχεια ότι ένας κατάσκοπος κατέδωσε τον Αυστραλό πιλότο στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, οι οποίες τον συνέλαβαν και τον κράτησαν αιχμάλωτο πολέμου μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών.

Όταν ο υποσμηναγός Keller προσπάθησε με την πορεία του να μην παγιδευτεί, ο σμηναγός Ugo Drago κατέβασε απότομα ύψος, κάνοντας στην ουσία μια βουτιά στο κενό και ξεκίνησε να σφυροκοπά τον ανθυποσμηναγό Ken Caldecott, προτού προλάβει να απομακρυνθεί. Ήταν τόσο σίγουρος, μάλιστα, ότι χτύπησε τον Αυστραλό πιλότο που υπέβαλε την αίτηση αναγνώρισης του θανόντος αντιπάλου, όμως ο Caldecott, για καλή του τύχη, διασώθηκε αλώβητος και οι Αυστραλοί κατάφεραν τελικά να δουν τους επιδρομείς τους.

Ο σμηναγός Ugo Drago είχε ως δεδομένη την επιτυχή επίθεση του και διέταξε τους άνδρες του να αποδεσμευτούν από τα καθήκοντά τους. Όλα συνέβησαν τόσο γρήγορα που οι Αυστραλοί χρειάστηκαν λίγα λεπτά για να αντιληφθούν ότι τους επιτίθεται εχθρικό αεροσκάφος κι ότι το μαχητικό αεροσκάφος Mustang III που καταρίφθηκε ήταν του ανθυποσμηναγού Jack Quinn.

Ο υποσμηναγός Murray Nash έφερε τον σχηματισμό σε χαμηλό ύψος και άλλαξε την πορεία του προς το Aviano, με σκοπό να κάνει περιπολία στην περιοχή νότια της αεροπορικής βάσης του Aviano και να χτυπήσει τον εχθρό, όταν θα επέστρεφε στη βάση του. Μόλις στα νότια του Aviano ο Nash εντόπισε το Messerschmitt Bf-109G-14 του ανθυποσμηναγού Felice Squassoni, στα 4.000 πόδια (1.219,2 μ.) πάνω από τον σχηματισμό των Αυστραλών και διέταξε να ανέβουν στο τυφλό σημείο του εχθρού, για αιφνιδιαστική επίθεση.

Ο ανθυποσμηναγός Felice Squassoni ήταν βετεράνος της Βασιλικής Αεροπορίας, που είχε πολεμήσει στη νότια Γαλλία (τον Ιούνιο 1940), στη Μάχη της Μεγάλης Βρετανίας ως πιλότος του Ιταλικού Αεροπορικού Σώματος και στην εκστρατεία της Αφρικής (από τον Γενάρη 1941 έως τον Μάιο 1943). Μετά την ανακωχή που υπεγράφη μεταξύ του Βασιλείου της Ιταλίας και των συμμάχων, την 8η Σεπτεμβρίου 1943, κατετάγη στην 1η Μοίρα – 2η Ομάδα Μαχητικών της Δημοκρατικής Εθνικής Αεροπορίας.

Ο σμηναγός Max Thomas ξεκίνησε τη ρίψη μίας σειράς σφαιρών ιχνηθέτη, αλλά έχασε τον Ιταλό πιλότο, ο οποίος αμέσως καταδύθηκε προς το έδαφος με πλήρη ταχύτητα για να αποφύγει τα αντιαεροπορικά πυρά που ερχόταν από το αεροδρόμιο του Aviano. Ο υποσμηναγός Murray Nash και ο «νούμερο δύο» (βοηθός), υποσμηναγός Bill Andrews, τον ακολουθούσαν μέσω του νοτίου ορίου του αεροδρομίου και ο Nash έφτασε γρήγορα στα 100 πόδια (91,44 μ.) από το Messerschmitt Bf-109G-14, με πρόθεση να εξοντώσει τον αντίπαλό του και να συμπληρώσει τον αριθμό των νικών του.

Ο Nash πετούσε σε μηδενικά πόδια (τουλάχιστον 30 εκατοστά από το έδαφος) και δυσκολευόταν να σημαδέψει τον ανθυποσμηναγό Felice Squassoni, ο οποίος πετούσε ελάχιστα πιο ψηλά, επίσης σε μηδενικά πόδια. Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα των 20 χιλιοστών της άμυνας του αεροδρομίου δεν πυροδοτήθηκαν κατά των Αυστραλιανών αεροσκαφών, ίσως επειδή αμφότεροι οι μονομάχοι πετούσαν με πολύ γρήγορη ταχύτητα και σε χαμηλό ύψος.

Το κυνήγι του Squassoni είχε ως αποτέλεσμα τα χτυπήματα να επιφέρουν τρεις μεγάλες εκρήξεις κι έτσι άρχισε να εκπέμπει ένα μακρύ λευκό καπνοθύσανο από τον κινητήρα, ο οποίος είχε διαρροή ψυκτικού υγρού (γλυκόλη). Ο Nash απομακρύνθηκε ανεβάζοντας ύψος, περιμένοντας ότι η κατάσταση του Messerschmitt Bf-109G-14 θα επιδεινώνονταν, αλλά το ιταλικό αεροσκάφος κατάφερε να παραμείνει στον αέρα.

Ο υποσμηναγός Bill Andrews σφυροκόπησε το Messerschmitt Bf-109G-14 από μία απόσταση στα 150 πόδια (137,16 μ.) και μέχρι τα 20 πόδια (18,29 μ.). Τα χτυπήματα που του κατάφερε ήταν στην πόρτα και στον θάλαμο του επιβάτη. Εξαιτίας, μάλιστα, της σφοδρότητας των χτυπημάτων οι τροχοί του Messerschmitt διαλύθηκαν μαζί με το υδραυλικό του σύστημα.

Ο Andrews απομακρύνθηκε, αλλά το ιταλικό μαχητικό συνέχισε να πετάει σαν να ήθελε να οδηγήσει τους συναδέλφους του σε αεροπορική άμυνα στην περιοχή του Aviano. Οι πλάκες θωράκισης προστάτευαν τον ήδη τρομοκρατημένο Ιταλό πιλότο, ακόμη κι όταν ο υποσμηναγός Μax Thomas προπορεύτηκε και εξαπέλυσε άλλες τρεις βολές στο αεροσκάφος που ήταν υπό διάλυση, καθιστώντας σαφές στον ανθυποσμηναγό Felice Squassoni ότι το αεροσκάφος του δεν θα άντεχε για πολύ ακόμη κι ότι ήταν αναγκαία μια αναγκαστική προσγείωση.

Μόλις ο Σμηναγός Max Thomas κατέβηκε πιο χαμηλά, ο Squassoni εντόπισε έναν αμπελώνα, ιδανικό ως επιφάνεια προσγείωσης και με αποφασιστική τόλμη κατέβασε τον μοχλό του τιμονιού του για να προσγειώσει το αεροσκάφος του «Black 8» με πλήρη ταχύτητα. Κατά τη θεαματική του πτώση το μαχητικό αεροσκάφος ξερίζωσε εκατοντάδες αμπελόριζες και φυτά, για να σταματήσει ανώμαλα μέσα σε ένα σύννεφο λάσπης, γεγονός που επέτρεψε στον Squassoni να πηδήξει έξω από το πιλοτήριο και να τρέξει για να σωθεί, καθώς φοβόταν ότι οι Αυστραλοί θα τον βλέπανε και θα τον πυροβολούσαν ή ότι το αεροσκάφος του θα εκρήγνυτο από τη μια στιγμή στην άλλη. Για καλή του τύχη, τίποτε από όλα αυτά δεν συνέβη.

Ο υποσμηναγός Max Thomas έχασε από το οπτικό του πεδίο το Messerschmitt Bf-109G-14 λίγο πριν την πτώση του, με αποτέλεσμα να μην αντιληφθούν οι Αυστραλοί ότι το ιταλικό αεροσκάφος είχε πέσει. Οι Nash, Andrews και Thomas υπέβαλαν μόνο μία κοινή αίτηση αναγνώρισης για την «κατάρριψη» ενός Μe109 και μοιράστηκαν έτσι τα εύσημα της εξόντωσης του αντιπάλου.

Ο Lao Monutti, αν και κρατάει σημειώσεις για τις 23 Δεκεμβρίου 1944, αναφέρεται προφανώς στο συμβάν του βομβαρδισμού του αεροδρομίου του Aviano στις 26 Δεκεμβρίου 1944: «Aviano – επιδρομή στο αεροδρόμιο. Κατάρριψη ενός ιταλικού Me 109 της 2ης Ομάδας Μαχητικών».

Επίλογος

Οι βομβαρδισμοί του σιδηροδρομικού δικτύου συνεχίστηκαν και ο Lao Monutti σημειώνει: «Sacile – [...]. Στις 16.45 έξι βομβαρδιστικά σφυροκοπούν τη σιδηροδρομική γραμμή. [...] Casarsa – Στις 17.30 εκατοντάδες βόμβες πέφτουν από έναν σχηματισμό στις γέφυρες του Τagliamento. Χτυπημέμη η σιδερένια γέφυρα στο 4ο τόξο». [...] «San Vito al Tagliamento – μέσα στη μέρα σε μία επιδρομή στις 23.10 βομβαρδίζουν το σταθμό του Sesto-Cordovado και σε μία άλλη σφυροκοπούν με πολυβόλα το Venchiaredo. Ρίχνουν 25 βόμβες διασποράς και εμπρησμού. Καταστρέφεται ολοσχερώς η οικία του Lino Giusti, νεκρός ο γιος του Dino, 9 ετών, Άλλες απώλειες: δύο αγελάδες, ένα πρόβατο κι ένα γαϊδούρι. 25 πολίτες τραυματίζονται» .

Ο βομβαρδισμός των γεφυρών του Tagliamento περιγράφεται από τον Paolo Gaspardo ως εξής: «Κατά τις 17.30, ενώ συζητούσα με τον αδελφό μου, άρχισαν ξανά να χτυπούν οι σειρήνες. Μόλις είχε αρχίσει να νυχτώνει και το φεγγάρι ήταν απίστευτα λαμπερό. (...). Ένας βίαιος βομβαρδισμός συγκλονίζει και αναστατώνει όλο το Pordenone. Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται για δέκα λεπτά και, για να πω την αλήθεια, μου κάνει εντύπωση το τρομερό βουητό των αεροπλάνων. Ο συναγερμός σταματά στις 18.00, μαθαίνω ότι χτυπήθηκε η γέφυρα στο Tagliamento με βόμβες μεγάλου διαμετρήματος. Μεχρι στιγμής δεν έχουμε άλλη ενημέρωση.» .

Ο ανθυποσμηναγός Felice Squassoni και ο σμηναγός Ugo Drago επέζησαν στη μάχη. Ο Drago στη συνέχεια ανέλαβε την ηγεσία της Alitalia. Η 3η Μοίρα της RAAF κατέγραψε μόνο άλλους δύο νεκρούς στη μάχη, ένας εκ των οποίων ήταν και ο σμηναγός Max Thomas, ο οποίος σκοτώθηκε στις 9 Γενάρη 1945.

Στις 5 Μαΐου 1945 η 3η Μοίρα της RAAF εκτέλεσε αναγνωριστικές πτήσεις στις περιοχές Fiume, Trieste και Udine. Στις 18 Μαΐου 1945 διακόσια τριάντα εννέα αεροσκάφη της μοίρας οδηγούν την RAF Desert Air Force σε εναέρια παρέλαση της νίκης στο Campoformido.

Η επιστροφή στην Αυστραλία άρχισε στις 7 Σεπτεμβρίου 1945 με την αρχική επιβίβαση από το Taranto, στη θαλαμηγό «Winchester Castle» και τελείωσε στις 27 Σεπτεμβρίου, όταν και οι τελευταίοι στρατιώτες επιβιβάστηκαν στο SS «Stratheden» της Αυστραλιανής P&O.

Όταν το ημερολογίο έδειχνε 30 Ιουλίου του 1946 η 3η Μοίρα της RAAF αποχαιρετούσε τα μαχητικά της καθήκοντα.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ANGELILLO Piero – ZIGANE Isabella, Attacco al Cuore. Pordenone, 28 dicembre e dintorni, Istituto Provinciale per la Storia del Movimento di Liberazione e dell'Età Contemporanea, Pordenone 2004

BEALE Nick – D'AMICO Ferdinando – VALENTINI Gabriele, Air War Italy 1944-45, Airlife Publishing, Shrewbury 1996

BIASIN Piero, "Ribelli per amore". Un'esperienza che ci ha fatto liberi, Comune di Fiume Veneto, Fiume Veneto 1997

FRANKLAND Noble, Bombardamento sull'Europa, Ermanno Alberelli Editore, Parma 1971

GASPARDO Paolo, Vita in città. I tempi, i luoghi, le persone: cronache del quotidiano dai diari 1943-1946, Società Operaia di Mutuo Soccorso ed Istruzione Pordenone, Pordenone 1995

MASSIMELLO Giovanni e APOSTOLO Giorgio, Italian Aces of World War 2, Osprey Publishing, Oxford 2000

MONUTTI Lao, La morte che venne dal cielo. I bombardamenti sul Friuli 1940-1945, Editrice Magma, Udine 1997

OGLETHORP James, "Boxing Day", in www.3squadron.org.au/indexpages/maps.htm

PEDRIALI Ferdinando, La Quindicesima Forza Aerea USAAF, in "Storia militare" 143, agosto 2005, Alberelli Edizioni Speciali, pp. 4-15.

SANTORO Giuseppe, L'aeronautica Italiana nella Seconda Guerra Mondiale, Danesi, Roma 1957

SHORES Christopher, CULL Brian e MALIZIA Nicola, Air war for Yugoslavia, Greece and Crete, Grub Street, London 1987

STEFFE' Bruno, La Guerra di Liberazione nel territorio della provincia di Pordenone 1943-1945, Edizioni ETS, Spilimbergo 1996

STEFFE' Bruno, a cura di, Azzano Decimo – Il capitolo mancante della sua storia – La presenza nella Guerra di Liberazione, in "Cose nostre cose di tutti", fascicolo 3, Istituto Provinciale per la Storia del Movimento di Liberazione e dell'Età Contemporanea, Pordenone 1998, pp. 15-60

SITOGRAFIA

www.armyairforces.com

www.altus.af.mil/history/combat/combatdec44.htm

www.au.af.mil./au/afhra/wwwroot/rso/airdivision_pages

www.conegliano2000.it/comunicati/22%20dicembre202004.htm

www.eaf51.org/Photo_19_Ranks.htm

www.en.wikipedia.org/wiki

www.modelingmadness.com/reviews/allies/us/cleavermust4.htm

www.pieroni.org/Pieroni/Inizio.htm

www.raafmuseum.com.au/raaf2/html

www.raf.mod.uk/bombercommand/diary.html

www.stable.demon.co.uk/general/uscode.htm

www.strategyplanet.com/panzergeneral/ww2/oob/23oct1942_Allied_Airforce_Egypt.txt

www.surfcity.kund.dalnet.se/italy_drago.htm

www.surfcity.kund.dalnet.se/italy_squassoni.htm

www.usaaf.net/chron/44/dec44.htm

www.3squadron.org.au