του Augustine Kobayashi, ιστορικού
μετάφραση: Γιάννης Χρονόπουλος
20 χρόνια πριν (1992): Υπεγράφη η Συνθήκη του Μάαστριχτ (7 Φεβρουαρίου). Η προσπάθεια για την ενοποίηση της Ευρώπης ευδοκίμησε και το ενιαίο νόμισμα, το Ευρώ, άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά, ενώ η Βρετανία παρέμενε σκεπτική όπως πάντα. Τώρα οι Βρετανοί λένε «σας τα λέγαμε» και η υπόλοιπη Ευρώπη είναι σε αναβρασμό.
30 χρόνια πριν (1982): Ο πόλεμος των Φώκλαντς (Απρίλιος - Ιούνιος). Η Βρετανία κατρακυλούσε προς τον δεύτερο κόσμο, και τότε ένας πόλεμος αναπτέρωσε τις τύχες της. Αποδείχθηκε ότι -με τον συνεχή εφοδιασμό των ΗΠΑ- η Βρετανία ήταν σε θέση να διεξάγει επιτυχώς μια εκστρατεία μακριά από την μητρόπολη. Οι Αργεντίνοι δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι έχασαν αυτόν τον πόλεμο. Ως αποτέλεσμα της ήττας, η αιματηρή δικτατορία του στρατηγού Γκαλτιέρι κατέρρευσε. Ουδέν κακόν αμιγές καλού, ίσως;
50 χρόνια πριν (1962): Η κρίση των πυραύλων της Κούβας (Οκτώβριος). Οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ ανταγωνίζονται στην Κούβα. Ενοχλημένη από την ανάπτυξη μιας νέας σειράς αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς στην Τουρκία, η ΕΣΣΔ μετέφερε πυρηνικούς πυραύλους στην Κούβα. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζον Κένεντι, έχοντας ήδη ταπεινωθεί εξαιτίας της επίθεσης – φιάσκο στον Κόλπο των Χοίρων, ήταν αποφασισμένος να μην υποχωρήσει ακόμη και αν αυτό σήμαινε πυρηνικό πόλεμο. Οι Σοβιετικοί τελικά υποχώρησαν: Ωστόσο, στο παρασκήνιο, οι Αμερικανοί συμφώνησαν να αποσύρουν τους πυραύλους από την Τουρκία.
70 χρόνια πριν (1942): Αυτό που αποκάλεσε ο Γουίνστον Τσώρτσιλ το τέλος της αρχής. Οι δυνάμεις του Άξονα άρχισαν να χάνουν. Πρώτοι στη σειρά, οι Γιαπωνέζοι, που, παρά την αριθμητική ανωτερότητά τους σε μεγάλα πολεμικά πλοία στον δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό, υπέστησαν βαριά ήταν από το αμερικανικό ναυτικό στο Midway τον Ιούνιο. Τον Οκτώβριο, οι Βρετανοί τελικά σταμάτησαν και συνέτριψαν τους Γερμανούς του Ρόμμελ στο Ελ Αλαμέιν (Βόρεια Αφρική). Τους Γερμανούς περίμενε μια ακόμα μεγαλύτερη συμφορά στη Ρωσία. Η Μπλε Επιχείρηση, που είχε ως σκοπό την κατάκτηση του Καυκάσου και των πετρελαιοπηγών του, ξεκίνησε το καλοκαίρι. Μέχρι το τέλος του έτους είχαν καταλάβει το Στάλνγκραντ. Εκεί, έπεσαν σε τέλμα, και ενεπλάκησαν σε έναν θανάσιμο αγώνα για την κυριαρχία της πόλης με τους Σοβιετικούς. Τελικά περικυκλώθηκαν όχι μόνο τα στρατεύματά τους στην πόλη αλλά και όλου του τομέα από τον αντεπιτιθέμενο Κόκκινο Στρατό. Η γερμανική Έκτη Στρατιά του Στρατηγού φον Πάουλους κατέληξε ασφυκτικά αποκομμένη από τον υπόλοιπο γερμανικό στρατό και τελικά εξολοθρεύθηκε. Περίπου ένα εκατομμύριο Γερμανοί στρατιώτες χάθηκαν και άλλοι τόσοι Σοβιετικοί.
100 χρόνια πριν (1912): Βύθιση του υπερωκεάνιου «Τιτανικός» (Απρίλιος). Υπήρξε το διασημότερο ναυάγιο επιβατηγού πλοίου στην ιστορία και το πλέον πολύνεκρο σε καιρό ειρήνης. Αποτέλεσμα του ξέφρενου ναυπηγικού ανταγωνισμού μεταξύ Γερμανίας και Μεγάλης Βρεττανίας στα τέλη του 19ου αιώνα, το «ωκεανοπόρο μεταγωγικό των βασιλικών ταχυδρομείων» (Royal Mail Ship ocean liner), όπως ήταν ο ακριβής χαρακτηρισμός του, ναυπηγήθηκε το διάστημα 1909-1912 για λογαριασμό της εταιρίας White Star Line με σκοπό την ακτοπλοΐα μεταξύ Βρεττανίας και ΗΠΑ. Ενσωματώνοντας πολλές καινοτομίες στη σχεδίαση και τον εξοπλισμό του ο «Τιτανικός» ήταν μακράν το μεγαλύτερο, ταχύτερο και πολυτελέστερο πλοίο της εποχής. Το καύχημα της βρεττανικής ναυπηγικής απέπλευσε υπό τις επεφημίες του Τύπου και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού για το παρθενικό του ταξίδι στις 10 Απριλίου 1912, φιλοδοξόντας να σπάσει πολλά ρεκόρ ταχύτητας και εξυπηρέτησης. Στις 14 Απριλίου, λίγο πριν τα μεσάνυχτα κι ενώ έπλεε με πλήρη ταχύτητα συγκρούστηκε με παγόβουνο και βυθίστηκε δυόμιση ώρες αργότερα. Από τους 2.224 επιβάτες και πλήρωμα μόνο 710 διασώθηκαν από παρακείμενα πλοία. Το ναυάγιο προκάλεσε σοκ σε όλο τον κόσμο, όχι μόνον για τις απώλειες ζωών αλλά κυρίως για ένα πλοίο που η λαϊκή αντίληψη θεωρούσε «αβύθιστο». Την ημέρα εκείνη το ημερολόγιο έγραφε 15 Απριλίου 1912.
100 χρόνια πριν (1912): Ξέσπασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (Οκτώβριος). Σε όλον τον 19ο αιώνα, η Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν σε υποχώρηση, ενώ η προέλαση των των πρώην υπόδουλων βαλκανικών εθνών κρατών επιταχυνόταν διαρκώς. Η Βουλγαρία και η Σερβία οδηγούσαν μία πανσλαβική Άνοιξη, με την υποστήριξη της Ρωσίας. Η Ελλάδα είχε ήδη κερδίσει την ανεξαρτησία της, και παρόλο ότι δεν ήταν αρκετή ισχυρή ή μεγάλη για να τα βάλει με την Οθωμανική αυτοκρατορία μόνη της, επίσης επωφελούταν από την αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Ιταλούς (1911-12) και τον σχηματισμό της Βαλκανικής Συμμαχίας, είχε ωριμάσειο καιρός για μια γενική επίθεση που θα απωθούσε τους Τούρκους πίσω στην Ασία. Οι Τούρκοι τράπησαν σε φυγή στην στεριά. Στη θάλασσα το ελληνικό θωρηκτό Αβέρωφ έγινε το καμάρι του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, καθοδηγώντας την επίθεση εναντίον του τουρκικού στόλου και διεκδικώντας τη θαλάσσια υπεροχή από τους Τούρκους στο Αιγαίο. Η Βουλγαρία, η Σερβία και η Ελλάδα είχαν εδαφικά κέρδη. Αλλά, ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος ξέσπασε τον επόμενο χρόνο ανάμεσα στη Βουλγαρία από τη μια πλευρά και την Ελλάδα, Ρουμανία και Σερβία από την άλλη, για τα «λάφυρα» του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Αυτή τη φορά, η Βουλγαρία έχασε όλα όσα είχε κερδίσει στον Α΄Βαλκανικό.
Ωστόσο, ο Πανσλαβισμός αποσταθεροποιούσε όλη την περιοχή: Τα σλαβικά έθνη επεκτείνονταν εις βάρος των παραδοσιακών πολυεθνικών αυτοκρατορίων, σπέρνοντας νέες αιτίες σύγκρουσης κατά τη διαδικασία. Ειδικότερα, οι νίκες της Σερβίας σήμαναν συναγερμό στην αυτοκρατορία των Αψβουργών σε τέτοιο βαθμό ώστε η εχθρότητα ανάμεσα στα δύο κράτη θα αποτελούσε τον σπινθήρα που άναψε τη φωτιά τουΑ΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο Γαβρίλο Πρίντσιπ έριξε εκείνους τους θανάσιμους πυροβολισμούς στο Σαράγεβο το 1914.
[Available as free e-book: Shurman, J. G. (1914). The Balkan Wars, 1912-13.]
150 χρόνια πριν (1862): Δεύτερος χρόνος του Αμερικανικού Εμφυλίου - Η μάχη στο Αντιέταμ τον Σεπτέμβριο. Κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου, τόσο οι Ομοσπονδιακοί του Βορρά όσο και οι Συνομοσπονδιακοί του Νότου μάθαιναν ακόμη πως να πολεμούν με σύγχρονους όρους. Οι πιο απελπισμένοι για την τελική νίκη Συνομοσπονδιακοί είχαν αρκετές επιτυχίες και, το 1862, πίστεψαν ότι θα νικούσαν, αφού είχαν κατορθώσει να απειλούν την Ουάσιγκτον. Η μάχη του Αντιέταμ ήταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας της Ένωσης να σταματήσει την προέλαση των Συνομοσπονδιακών μετά την νίκη τους σε προηγούμενες μάχες. Ήταν ένα αιματοκύλισμα: περισσότεροι από 20.000 Αμερικανοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους. Αν και δεν ήταν μια καθαρή νίκη για την Ένωση, πράγματι ανέκοψε την προέλαση της Συνομοσπονδίας και θεωρείται ως ένα σημείο καμπής στον Αμερικανικό Εμφύλιο από κάποιους. Τον επόμενο χρόνο, η Συνομοσπονδία προσπάθησε να κατακτήσει την ολοκληρωτική νίκη στη μάχη του Γκέττυσμπεργκ [θα πούμε γι' αυτό το 2013!], αλλά το αποτέλεσμα συνέτριψε οριστικά τις ελπίδες τους.
200 χρόνια πριν (1812): Η εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία και ο Αγγλοαμερικανικός πόλεμος του 1812. Ήταν ένας μίνι-παγκόσμιος πόλεμος. Ο Ναπολέοντας ήταν θριαμβευτής σε όλη την Ευρώπη, εκτός από την Ισπανία που αντιστεκόταν με βρετανική βοήθεια ενώ και η Ρωσία δεν έδειχνε καμία διάθεση υποταγής. Ο Ναπολέων εισέβαλε στη Ρωσία από τρεις κατευθύνσεις. Η κύρια δύναμη του Ναπολέοντα στόχευε κατευθείαν στη Μόσχα. Έχοντας χάσει σε μια σειρά από μικρές μάχες και στη μεγάλη μάχητου Σμολένσκ, οι Ρώσοι έδωσαν την τελευταία τους μάχη στο Μποροντίνο, μπροστά από τη Μόσχα (Σεπτέμβριος). Αν και με βαρειές απώλειες, ο Ναπολέων νίκησε και συνέχισε την προέλασή του. Ο Τσάρος Αλέξανδρος εγκατέλειψε τη Μόσχα. Ο Ναπολέων εισήλθε στη Μόσχα, αλλά οι Ρώσοι έκαψαν την πόλη. Η προσπάθεια του Ναπολέοντα να τους υποβάλει τους όρους του απέτυχε, καθώς ο Αλέξανδρος αρνούταν πεισματικά να συνθηκολογήσει. Με την άφιξη του ρωσικού χειμώνα, ο Ναπολέων αντιλήφθηκε ότι ο στρατός του δεν μπορούσε να παραμείνει χωρίς προμήθειες. Οι άντρες του κρύωναν και πεινούσαν. Η τραγωδία της υποχώρησης ξεκίνησε. Συνεχώς καταδιωκώμενοι από τους Ρώσους αντάρτες και τους Κοζάκους, οι Γάλλοι υποχωρούσαν αμυνόμενοι πεισματικά. Ωστόσο, μόλις 10.000 άνδρες της Grande Armée σώθηκαν από τους 400.000 που ήταν η αρχική δύναμη.
Με τον κύριο όγκο του γαλλικού στρατού εξολοθρευμένο, οι Ρώσοι ανενόχλητοι τους ακολούθησαν. Ο Τσάρος Αλέξανδρος απελευθέρωσε την Ευρώπη από τους Γάλλους και βάδισε στο Παρίσι. Ο Ναπολέων εκθρονίστηκε, αν και θα επέστρεφε εκμεταλλευόμενος τους διαπληκτισμούς μεταξύ των νικητών Συμμάχων για την μεταπολεμική διευθέτηση της κατάστασης. Η γαλλική ήττα στη Ρωσία ενθάρρυνε τον σχηματισμό ενός άλλου μεγάλου συνασπισμού, που σύγκλινε στο πεδίο του Βατερλώ το 1815.
Το 1812 ήταν το έτος όπου ολοκληρώθηκε η τελική πτώση του Ναπολέοντα. Λιγότερο θεαματικοί αλλά εξίσου σημαντικοί ήταν δύο πόλεμοι που διεξήγαγε η Βρετανία εκείνον τον χρόνο: ο ανταρτοπόλεμος στην Ισπανία και ο ναυτικός πόλεμος. Μετά τη νίκη στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, η Βρετανία απέκτησε την απόλυτη υπεροχή στις θάλασσες, στενεύοντας τον κλοίο γύρω από τη Γαλλία. Αλλά αυτό οδήγησε σε ένα άλλο πρόβλημα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ο ναυτικός πόλεμος σήμαινε την απαγόρευση τοου θαλάσσιου εμπορίου προς τους εμπόλεμους. Κάθε πλοίο για το οποίο υπήρχαν οι υποψίες ότι μετέφερε αγαθά από και προς τη Γαλλία ελεγχόταν από το Βασιλικό Ναυτικό. Η Βρετανία, διατηρώντας το δικαίωμα του εμπόλεμου, κατείσχε τέτοια εμπορεύματα, θεωρώντας τα προϊόντα λαθρεμπορίου. Οι ΗΠΑ, ουδέτερη δύναμη, από την άλλη, επέμενε στην ελευθερία των θαλασσών: ήθελε να εμπορεύεται με οποιαδήποτε χώρα και να μεταφέρει αγαθά οπουδήποτε δια θαλάσσης.
Κατά την ειρηνική περίοδο, ήταν απλώς μια νομική διαμάχη. Στον πόλεμο, αυτή η αγγλοαμερικανική διαφορά σχετικά με αυτή τη θεμελιώδη αρχή του θαλασσίου εμπορίου ήταν αρκετά σοβαρή για να πλήξει την άλλοτε ζεστή σχέση. Αυτή η αγγλοαμερικανική διαμάχη κράτησε μέχρι τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Καθώς οι ΗΠΑ συνέχιζαν να πουλούν αγαθά στη Γαλλία (φυσικά, οι Γάλλοι, αποκλεισμένοι από τους Βρετανούς, ήταν άκρως διατεθιμένοι να εμπορευτούν με τους Αμερικανούς), το Βρετανικό ναυτικό κατέλαβε ορισμένα πλοία. Οι Αμερικανοί διαμαρτυρήθηκαν ότι επρόκειτο για επίθεση ενάντια στις θεμελιώδεις ελευθερίες τους. Καμία πλευρά δεν ήταν διατεθιμένη να υποχωρήσει, και επεισόδια, που εξαγρίωναν ακόμη περισσότερο τους Αμερικανούς, συνέβαιναν, ανεβάζοντας επικίνδυνα το θερμόμετρο. Εν τέλει, ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος (Ιούνιος 1812).
Ο πόλεμος στην ξηρά το 1812 διεξήχθη κυρίως κατά μήκος των συνόρων ΗΠΑ-Καναδά. (Από τότε η ιδέα μιας εισβολής των Αμερικανών στον Καναδά δεν έχει ξεθυμάνει τελείως: μάλιστα το 1926, ο Καναδικός στρατός έκανε σχέδιο για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχόμενου, φέρνοντας την τότε κυβέρνηση σε άβολη θέση, και ακόμη και σήμερα, οι Καναδοί ανησυχούν ότι οι Αμερικανοί ετοιμάζουν κάτι.) Το αμερικανικό ναυτικό, υστερώντας αριθμητικά, πολέμησε γενναία, σημειώνοντας ορισμένες αναπάντεχες νίκες με ένα στόλο αποτελούμενο από λίγες φρεγάτες. Ο πόλεμος κατέληξε με την πυρπόληση της Ουάσιγκτον από τους Βρετανούς. (Η μόνη περίπτωση όπου η αμερικανική ενδοχώρα δέχθηκε εισβολή από ξένες Δυνάμεις μετά την Ανξεαρτησία). Παρόλα αυτά, ανέλπιστα, οι ΗΠΑ επέμεναν και τελικά κέρδισαν τον πόλεμο το 1815.
