Η 15η Μαΐου φέρνει στη μνήμη τη Νάκμπα, την καταστροφή που σημάδεψε τη σύγχρονη ιστορία των Παλαιστίνιων. Ο πόλεμος του 1948, που οδήγησε στη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, οδήγησε πάνω από 700.000 Παλαιστίνιους σε εξορία. Η κοινωνική βάση της παλαιστινιακής κοινωνίας διαλύθηκε, όπως και οι εθνικές φιλοδοξίες τους. Περίπου το 80% του πληθυσμού που είχε ζήσει και εργαστεί στη γη των προγόνων τους – τώρα υπό τον έλεγχο του Ισραήλ – έχασε την περιουσία τους, έγιναν πρόσφυγες, εξαρτώμενοι απολύτως από τις πολιτικές συμφωνίες. Εξήντα τέσσερα χρόνια πέρασαν από τότε και ακόμη ο κόσμος δεν ξέρει τι να κάνει με τα πέντε εκατομμύρια και τους απογόνους τους, από την αρχή της ζωής τους εξόριστοι και τους υπόλοιπους που ακολούθησαν μετά τα γεγονότα του 1967.
Οι Παλαιστίνιοι είναι ο μεγαλύτερος και παλιότερος πληθυσμός προσφύγων στον πλανήτη. Η μοναδικότητα της υπόθεσής τους (τα σπίτια τους και τα υπάρχοντά τους έχουν είτε καταστραφεί είτε τώρα αποτελούν ιδιοκτησία Εβραίων εποίκων και των απογόνων τους) έχει αναγνωριστεί μέσω της δημιουργίας του Γραφείου Ανακούφισης Παλαιστίνιων προσφύγων στη Μέση Ανατολή των Ηνωμένων Εθνών (UNRWA). Η Ιορδανία, η Συρία, ο Λίβανος, η Γάζα και η Δυτική Όχθη έχουν γίνει εστία πέντε εκατομμυρίων εγγεγραμμένων προσφύγων, κατανεμημένων σε 64 προσφυγικά στρατόπεδα, πολλά από τα οποία είναι τεχνικώς γκέτο. Κάθε χώρα έχει διαφορετικούς κανονισμούς για τους Παλαιστίνιους, με τον Λίβανο να είναι το κράτος στο οποίο επιβιώνουν υπό τις δυσκολότερες συνθήκες, με καθόλου πολιτικά ή κοινωνικά δικαιώματα και περιορισμένη πρόσβαση σε εργασία και δημόσιες υπηρεσίες.
Μία επίσκεψη σε αυτά τα ξεχασμένα μέρη είναι αποκαλυπτική διότι ταρακουνά βιαίως τη δυτική γνώση για το θέμα και άποψη για μια δίκαιη, ανθρώπινη, πολιτική τάξη και ηθική. Το τοπίο που παρουσιάζεται μπροστά στα μάτια μας είναι γκρίζο: ένα μαζικό τείχος οικοδομικών τετραγώνων από τσιμέντο, τσίγκινες οροφές και δαιδαλώδη δρομάκια που δύσκολα τα φτάνει μια ακτίνα φωτός. Ένα πλέγμα από ηλεκτρικά καλώδια τυπικά καλύπτει τους δρόμους που κατακλύζονται από υπόνομους, ξυπόλητα παιδιά και αδέσποτες γάτες. Ένας φράκτης συνήθως περιβάλλει την περίμετρο αυτών των γκέτο και μερικά από αυτά φρουρούνται από τον στρατό. Δεν υπάρχουν πλατείες ή πάρκα, ούτε η παραμικρή έννοια γαλήνης και αρμονίας. Και όμως, υπάρχει ομορφιά στην καρδιά των προσφύγων – στην αξιοπρεπή εμφάνισή τους, στον τρόπο που χαμογελούν και καλημερίζουν, στην εξαιρετική φιλοξενία τους, στην αγάπη για τα παιδιά τους και στις ελπίδες και τα όνειρά τους.
Είναι δυνατοί άνθρωποι, αυτοί οι Παλαιστίνιοι χωρίς πατρίδα. Έχουν επιβιώσει εθνοκαθάρσεων, ξεριζωμών, λεηλασιών, καταπίεσης των βασικών δικαιωμάτων, σφαγών και διώξεων, πολέμων και φανατισμού, φόβου και αβεβαιότητας. Και παραμέλησης. Αν δεν σε θυμάται κανείς, είναι σαν να μην υπάρχεις. Έτσι η μάχη ενάντια στην αφάνεια, η μάχη για μνήμη, είναι το κύριο όπλο αυτών των απόκληρων του κόσμου. Η αναγνώριση της συλλογικής μνήμης των Παλαιστινίων, της απώλειάς τους και του βαθύτατου πόνου τους, δεν είναι μόνο δίκαια, είναι απαραίτητη για τη διεκδίκηση της ταυτότητάς τους, της επούλωσης των τραυμάτων τους και της επαναβεβαίωσης των πολιτικών και κοινωνικών αιτημάτων τους για αποζημιώσεις και το δικαίωμά τους για επιστροφή. Το γεγονός ότι 64 χρόνια μετά, εκατομμύρια Παλαιστινίων προσφύγων συνεχίζουν να ζουν σε δυσβάστακτες συνθήκες χωρίς προοπτικές για το μέλλον θα έπρεπε να έκανε τους Άραβες ηγέτες να ντρέπονται: αλλά, πάνω απ' όλα, η κατάσταση εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την ηθική του σιωνιστικού σχεδίου και αποδεικνύει την αποτυχία της ανθρωπότητας να υπερασπιστεί τις αξίες που περιγράφονται από την Χάρτα του ΟΗΕ και την Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η διεθνής κοινότητα άργησε να αναγνωρίσει την τραγωδία του παλαιστινιακού λαού και ακόμη δεν μπορεί να κατανοήσει το μέγεθος του τραύματος που προκλήθηκε την ημέρα της Νάκμπα. Η ένταση αυτής της συλλογικής εμπειρίας ακόμη στοιχειώνει τους απόγονους των Παλαιστινίων, όπου και αν ζουν, αναγκάζοντάς τους να ζουν μια ζωή μελαγχολική και οδυνηρή. Αυτή είναι η περίπτωση των Edward Said, Mahmoud Darwish και πολλών άλλων Παλαιστίνιων που ζουν ανώνυμα ανάμεσά μας. Η Νάκμπα είναι η στιγμή στην οποία ανατρέχουν με επιμονή όλοι οι Παλαιστίνιοι, ξανά και ξανά. Είναι δηλαδή ζωτικό να αναγνωριστεί η οδύνη τους για να αποφύγουν τον παραλογισμό που φέρνει αυτή. Η Νάκμπα είναι η ρίζα της αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης και πρέπει να ξεκινήσουμε με την αναγνώριση του τραύματος για να βρούμε την ορθή λύση αυτού του προβλήματος.
Αυτόν τον χρόνο στις ΗΠΑ, Ευρώπη και τον αραβικό κόσμο, θα θυμηθούν πολλοί τη Νάκμπα. Θα τη θυμηθούν επίσης στο Ισραήλ, παρά την έγκριση του Ανώτατου Δικαστηρίου τον περασμένο Ιανουάριο του επίμαχου νόμου που επιβάλει οικονομικές κυρώσεις ενάντια σε οποιαδήποτε οντότητα οργανώνει πράξεις μνήμης (οι οποίες συμπίπτουν με την Ισραηλινή Ημέρα Ανεξαρτησίας). Αυτόν τον χρόνο, το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ, του οποίου η πανεπιστημιούπολη είναι κτισμένη στη γη και στα ισοπεδωμένα σπίτια του παλαιστινιακού χωριού Sheikh Muwanis, έχει δημοσίως αναγνωρίσει τον πόνο που προκάλεσε η απώλεια της Παλαιστίνης, εν μέσω πολιτικής έντασης. Μόλις τέσσερις τάφοι έχουν μείνει στο νεκροταφείο του Sheikh Muwanis, μαζί μ' ένα απλό κτήριο, το Πράσινο Σπίτι, που έχει μετατραπεί σε λέσχη για φοιτητές. Οι πορτοκαλεώνες έχουν εδώ και καιρό χαθεί, αν και κάποια μεγάλα δέντρα ακόμη στέκονται ως ζωντανές αναμνήσεις των χεριών που τα φύτεψαν πολύ καιρό πριν ελπίζοντας ότι μια μέρα θα απολάμβαναν τη γενναιόδωρη σκιά τους. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.
Aπό την Παλαιστίνη, για το Historical Quest, Μόνικα Λέιβα
μετάφραση: Γιάννης Χρονόπουλος
