Του Στάθη Βασιλείου, Διεθνολόγου-Ιστορικού
Τόμυρις, η θρυλική βασίλισσα των Μασσαγετών
Ο Ηρόδοτος στην ιστορία του διασώζει τα κατορθώματα της Τομύριδος, που βασίλευσε στο σκυθικό έθνος των Μασσαγετών. Οι Μασσαγέτες ήταν νομαδικός και ποιμενικός λαός που ζούσε ανατολικά της Κασπίας. Το 529 π.Χ. έχοντας καθυποτάξει τους Βαβυλωνίους και τους Λυδούς, ο βασιλιάς της Περσίας Κύρος ο Μέγας έστρεψε το βλέμμα του στην επικράτεια των Μασσαγετών. Ο βασιλιάς τους είχε μόλις πεθάνει και στο θρόνο είχε παραμείνει η σύζυγός του, Τόμυρις, την οποία οι Πέρσες αποκαλούσαν «Τααμ-Ραγίς». Προσδοκώντας μια εύκολη νίκη ο Κύρος πρότεινε στη βασίλισσα να παντρευτούν αλλά αυτή τον απέρριψε. Ο Πέρσης βασιλιάς εκμεταλευόμενος την «προσβολή» εισέβαλε στο βασίλειο των Μασσαγετών όπου έστησε ενέδρα στην προφυλακή του στρατού τους. Στην ενέδρα αποδεκατίστηκε το απόσπασμα των Μασσαγετών και σκοτώθηκε ο στρατηγός τους, γιος της Τομύριδος, Σπαργαπίσης. Την επόμενη όμως μέρα η Τόμυρις επικεφαλής του στρατού της συγκρούστηκε με το περσικό στράτευμα και το αφάνισε. Ο ίδιος ο Κύρος σκοτώθηκε και η Τόμυρις αφού τον αποκεφάλισε, βύθισε το κρανίο του σε ένα ασκί γεμάτο με ανθρώπινο αίμα και είπε: «Σε είχα προειδοποιήσει ότι θα ικανοποιούσα τη δίψα σου για αίμα και το κατάφερα».
• Ηροδότου, Ιστορίαι, Βιβλίο Πρώτο,κεφ. 204-216
• Deborah Gera. Warrior Women: The Anonymous Tractatus De Mulieribus. Leiden and New York: Brill, 1997, p. 187-199
• Ancient History Sourcebook, Herodotus: Queen Tomyris of the Massagetai and the Defeat of the Persians under Cyrus, Fordham University, http://www.fordham.edu/halsall/ancient/tomyris.asp
Αρτεμισία της Καρίας
Το όνομα της Αρτεμισίας της Α΄, βασίλισσας της Αλικαρνασσού, είναι ίσως το πιο γνωστό γυναίκας-στρατηλάτου στην ιστορία του Ηροδότου. Κόρη του τυράννου της Αλικαρνασσού Λύγδαμη και κρητικής καταγωγής από την πλευρά της μητρός της, η Αρτεμισία περιγράφεται ως μια όμορφη και δυναμική γυναίκα, που διακρίνεται για την τόλμη, την εξυπνάδα και την ξεκάθαρη και συνετή σκέψη της. Αν και εκπροσωπεί ένα μικρό υποτελές βασίλειο, με συμμετοχή μόλις πέντε πολεμικών πλοίων στην γιγάντια εκστρατεία του Ξέρξη, ασκεί δυσανάλογα μεγάλη επιρροή στον Πέρση βασιλέα και η φωνή της ξεχωρίζει στο πολεμικό συμβούλιο. Ο Έλληνας ιστορικός εκφράζεται με ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια για την ίδια, πράγμα σημαντικό, αν αναλογιστούμε τα αισθήματα του Ηροδότου προς τους βαρβάρους εισβολείς και τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα. Η Αρτεμισία είναι εκείνη που τάσσεται κατά της ναυμαχίας με τους Έλληνες στη Σαλαμίνα, αφού «οι άνθρωποι ούτοι εις την θάλασσαν είναι τόσον κρείττονες των σων ανδρών, όσον άνδρες γυναικών», αντιπροτείνοντας να προελάσει ο στρατός από την Αθήνα και να χτυπήσει τον Ισθμό, αναγκάζοντας τα πελοποννησιακά πλοία να εγκαταλείψουν την Σαλαμίνα για να προστατέψουν τα σπίτια τους. Μετά την ήττα στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.), η Αρτεμισία είναι πάλι αυτή που ενθαρρύνει τον καταρρακωμένο Ξέρξη να επιστρέψει στην Ασία για να προλάβει δυναστικές έριδες στην πρωτεύουσά του. Πολέμησε στο Αρτεμίσιο και στη Σαλαμίνα, όπου εμβόλισε μια τριήρη κάνοντας τον Ξέρξη να αναφωνήση με απελπισία «Οι άνδρες μου εγένοντο γυναίκες, και αι γυναίκες μου άνδρες.». Στην πραγματικότητα βέβαια η Αρτεμισία καταδιωκόμενη από ελληνικό πλοίο είχε βυθίσει πλοίο των συμμάχων της αλλά αυτό την ωφέλησε διπλά, γιατί και ο Έλληνας τριήραρχος σταμάτησε να την καταδιώκει θεωρώντας την φιλικό ή αυτόμολο σκάφος, και οι Πέρσες την εξείραν πιστεύοντας ότι ήταν ελληνικό το πλοίο που βύθισε. Το γεγονός ότι κανένας από το περσικό πλοίο δεν επέζησε, λειτούργησε υπέρ της Αρτεμισίας, που επέστρεψε στην Αλικαρνασσό με τιμή.
• Ηροδότου, Ιστορίαι, Βιβλίο Όγδοο,κεφ. 68- 88
• Αρτεμισία η Ά, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, http://asiaminor.ehw.gr/forms/filePage.aspx?lemmaId=3788
• Οι Περσικοί Πόλεμοι, http://www.sikyon.com/athens/ahist_gr02.html
• Artemisia of Halicarnassus, LIVIUS, Articles on Ancient History, http://www.livius.org/arl-arz/artemisia/artemisia.html
Γυναίκες της Φωκίδας ενατίον Γαλατών (3ος π.Χ. αι.)
Το 279π.Χ. μια ισχυρή δύναμη Γαλατών εισέβαλε στη νότιο βαλκανική κινούμενη από την έλλειψη τροφής. Οι ιστορικοί υπολογίζουν σε 85.000 αν και είναι άγνωστο πόσοι από αυτούς ήταν πολεμιστές γιατί οι Γαλάτες μετανάστευαν με τις οικογένειές τους. Υπό τις εντολές των στρατηγών Βρέννου και Ακιχώριου, αφού νίκησαν τους Μακεδόνες και αποκεφάλισαν τον βασιλιά Πτολεμαίο Κεραυνό, κινήθηκαν νότια νικώντας τους Έλληνες στον Σπερχειό. Ο στρατός Αιτωλών, Βοιωτών, Αθηναίων, Φωκαέων και άλλων από την Αττική παρατάχθηκε –ακόμα μια φορά- στο στενό των Θερμοπυλών. Οι Γαλάτες εξαπέλυσαν πολλές λυσσαλέες επιθέσεις πολεμώντας γυμνοί, βαμμένοι με τα χρώματα του πολέμου και ουρλιάζοντας τις πολεμικές κραυγές τους. Κάθε φορά όμως η ορμή των σάρκινων κυμάτων έσπαζε πάνω στην φάλαγγα των οπλιτών. Ο Βρέννος τότε έστειλε μια ισχυρή δύναμη εισβολής στην Αιτωλία για να αναγκάσει τους Έλληνες να διασπαστούν και να υπερασπίσουν τις εστίες τους. Άλλη μια στρατιά στάλθηκε να λεηλατήσει το πλούσιο ιερό των Δελφών. Το στρατήγημα έπιασε και οι Αιτωλοί εγκατέλειψαν το στενό ενώ οι Φωκείς ανέλαβαν την υπεράσπιση των Δελφών. Στο δρόμο τους οι Κέλτες μακέλεψαν την πολίχνη Κάλλιο κατακαίοντας τα πάντα και βιάζοντας τις γυναίκες. Η θηριωδία ήταν τέτοια που οι γυναίκες αγανακτησμένες ακολούθησαν την πορεία των Γαλατών. Όταν μια δύναμη Αχαιών συγκρούστηκε με τους πολυπληθέστερους Γαλάτες, οι γυναίκες δεν δίστασαν και τους επιτέθηκαν από τα νώτα σκορπώντας τον πανικό με την ορμή τους και τη μανία που χτυπούσαν τους βαρβάρους. Το έτερο σώμα που πλησίασε στους Δελφούς αποδιοργανώθηκε από μια ξαφνική κακοκαιρία και τους Έλληνες, που τους επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά. Γυναίκες ήταν παρούσες και σε αυτό το πεδίο μάχης κυλώντας βράχους εναντίον τους και τρομοκρατώντας τους βαρβάρους με τις κραυγές τους. Οι Γαλάτες υποχώρησαν, με τις γυναίκες και άλλους να εξαπολύουν έναν αμείλικτο ανταρτοπόλεμο, που λύγισε τα γαλατικά στίφη και τα ανάγκασε να φύγουν από την Ελλάδα. ο Βρένος τελικά αυτοκτόνησε, όπως και πολλοί συμπατριώτες του. Όσοι γλύτωσαν πέρασαν στη Μικρά Ασία, όπου τελικά συνετρίβησαν από τον στρατό της Περγάμου και εγκαταστάθηκαν στο κέντρο της Ανατολίας μεταξύ Φρυγίας και Καππαδοκίας σε μια περιοχή που ονομάστηκε «Γαλατία».
• Παυσανία, Ελλάδος Περιήγησις, Φωκικά, κεφ. 8,3
• Διοδώρου του Σικελιώτη, Ιστορική Βιβλιοθήκη, βιβλία 18-21
Ζηνοβία, η αυτοκράτειρα της Παλμύρας
Η Ζηνοβία η Σεπτίμια, κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή την αυτοκρατορία της Παλμύρας στην ελληνιστική Συρία περί το 250 π.Χ. Αν και η ίδια προέκρινε αργότερα ότι ήλκε την καταγωγή της από τους Πτολεμαίους και τους Σελευκίδες ή ακόμα την βασίλισσα Διδώ της Καρχηδόνας, τα στοιχεία φαίνεται να αποκαλύπτουν τις Αραμαϊκές της ρίζες, με τον πατέρα της να έχει πολιτογραφηθεί Ρωμαίος πολίτης. Κλασσικές πηγές περιγράφουν μια όμορφη και εύρωστη γυναίκα, με σκούρα επιδερμίδα και διαπεραστικά μαύρα μάτια. Πέρα από την ομορφιά της όμως φαίνεται να είχε λάβει και επιμελημένη μόρφωση, συναναστρεφόμενη φιλοσόφους και μιλώντας ελληνικά, αιγυπτιακά, αρμαϊκά και λατινικά. Ταυτόχρονα της άρεσε να ιππεύει, να φορά πολεμική εξάρτηση και να χειρίζεται τα όπλα, όχι χειρότερα από τους άντρες. Παντρεύτηκε τον ηγεμόνα της Παλμύρας Λούκιο Σέπτιμο Οδαίναθο, μετά τη δολοφονία του οποίου ανέλαβε το θρόνο το 267 π.Χ. Η Ζηνοβία παρέλαβε ένα ισχυρό κράτος και έναν ικανό στρατό, υπό τη διοίκηση της οποίας νίκησε τους Πέρσες και άλλους γειτονικούς ηγεμόνες και επέκτεινε τα σύνορα του βασιλείου. Το 269 π.Χ., δύο μόλις χρόνια μετά την ενθρόνισή της, κατέλαβε την Αίγυπτο και εκδίωξε τον Ρωμαϊκό στρατό, νικώντας επανειλημμένα τις λεγεώνες του αυτοκράτορα Αυρηλιανού, που την εποχή εκείνη πολεμούσε τους Κέλτες στη Γαλατεία. Οι επιτυχίες της Ζηνοβίας της έδοσαν το προσωνύμιο «Βασίλισσα-πολεμιστής» και συντάραξαν την Ρώμη. Στα επόμενα χρόνια η Παλμύρα αναβαθμίστηκε σε αυτοκρατορία ενσωματώνοντας μετά από μάχες, την Κιλικία, την Άγκυρα, τη Συρία, τον Λίβανο, την Παλαιστίνη και τη Χαλκηδόνα. Έχοντας στερήσει από τη Ρώμη το σιτοβολώνα της Αιγύπτου και τους εμπορικούς δρόμους της Ανατολής, ο Αυρηλιανός διέκοψε εσπευσμένα την επαφή του με τους Γαλάτες και εξεστράτευσε εναντίον της Ζηνοβίας επικεφαλής των πιο εμπειροπόλεμων λεγεώνων του. Σε δύο αποφασιστικές μάχες κοντά στην Αντιόχεια και την Έμεσα ο στρατός της Ζηνοβίας συνετρίβη και η ίδια σύρθηκε σιδηροδέσμια στο θρίαμβο του Αυρηλιανού στους δρόμους της Ρώμης. Ήταν το τέλος της Αυτοκρατορίας της Παλμύρας και της Βασίλισσας-πολεμίστριάς της.
• De Imperatoribus Romanis, An Online Encyclopedia of Roman Emperors, http://www.roman-emperors.org/zenobia.htm
• Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Palmyrene_Empire
Βουδικεία, η τελευταία βασίλισσα της κελτικής Βρετανίας
Στον μακρύ κατάλογο των ιστορικών μορφών του παρελθόντος στις κελτικές και σκανδιναυικές φυλές, όπου γυναίκες ανέλαβαν μάχιμα καθήκοντα και οδήγησαν ομάδες, στρατούς ή λαούς ολόκληρους σε αγώνες, που όρισαν τη μετέπειτα πορεία της ιστορίας ανήκει και η Βοαδικεία ή Βούδικα, βασίλισσα των Ικενών (στο σημερινό Norfolk). Η συγκεκριμένη γυναίκα οδήγησε τον 1ο μ.Χ. αιώνα μία από τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις κατά των Ρωμαίων στη Βρετανία. Ο ηγεμόνας των Ικενών Πρασούταγος, είχε ορίσει ότι μετά τον θάνατό του το βασίλειο θα κληρονομούσαν οι δύο κόρες του. Η φυλή είχε πολεμήσει στο παρελθόν εναντίον της Ρώμης αλλά επί της βασιλείας του ήταν σταθερά σύμμαχος των Ρωμαίων εξασφαλίζοντας μια σχετική αυτονομία. Όταν όμως ο Πρασούτραγος πέθανε το 60 μ.Χ, οι Ρωμαίοι ανακήρυξαν το βασίλειό του προσάρτημα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η Βασίλισσα Βουδικεία, που θα ασκούσε καθήκοντα αντιβασιλείας μέχρι την πλήρη ενηλικίωση των κορών της, προσπάθησε να διαμαρτυρηθεί αλλά ο Ρωμαίος κυβερνήτης Γάιος Σουετόνιος Παυλίνος, σε μια επίδειξη σκληρότητας και αψυχολόγητης αλαζονείας διέταξε τον βιασμό των κορών και την ατιμωτική μαστίγωση της ίδιας. Μετά από αυτό, η Βουδικεία, ορκισμένη εχθρή της Ρώμης, κατόρθωσε με πύρινους λόγους να συνενώσει τη φυλή της και μαζί με γειτονικές φυλές και φατρίες νίκησε επανειλημμένα τα ρωμαϊκά στρατεύματα και απείλησε τους εποικισμούς των Ρωμαίων στην κεντρική Βρετανία. Τελικά, στη μάχη της οδού Γουώτλινγκ ο Σουετώνιος κατόρθωσε να νικήσει και να κατασφάξει τους επαναστάτες, αν και υστερούσε σε αριθμούς 1:10. Η Βουδικεία δεν βρέθηκε ποτέ, πιθανώς σκοτώθηκε στη μάχη μαζί με τις δυο της κόρες. Η μάχη έκρινε το μέλλον της ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Βρετανία, η οποία προς στιγμήν κλονίστηκε από την επανάσταση σε βαθμό που ο Νέρωνας σκέφτηκε να την εκκενώσει από όλους τους Ρωμαίους.
• Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Boudica
• History Learning Site, http://www.historynet.com/boudica-celtic-war-queen-who-challenged-rome.htm
• Biography Online, http://www.biographyonline.net/royalty/boudica.html
• Encyclopaedia Romana, University of Chicago, http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/britannia/boudica/boudicanrevolt.html