Στις 12 Απριλίου του 1961, ο πρόεδρος Κένεντυ ξύπνησε με την δραματική είδηση ότι οι Σοβιετικοί είχαν κερδίσει τον αγώνα στο διάστημα θέτοντας τον πρώτο άνθρωπο σε τροχιά. Αμέσως κάλεσε έκτακτο συμβούλιο με τον αντιπρόεδρο Λύντον Τζόνσον. Το πρώτο που ρώτησε ήταν: «Μπορούμε να στείλουμε έναν άνθρωπο στο Φεγγάρι πριν από αυτούς;»
Ο αγώνας για το διάστημα (Race for Space) είχε ξεκινήσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50, όταν Σοβιετική Ένωση κα ΗΠΑ, αξιοποιώντας τα ευρήματα και το επιστημονικό και τεχνκό προσωπικό της ναζιστικής Γερμανίας δίπλα στα δικά τους στελέχη, ανταγωνίζονταν στην ανάπτυξη πυραυλικών συστημάτων που θα τους έδιναν το πλεονέκτημα στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς.
Το 1957 η Σοβιετική Ένωση αποκτούσε την πρωτοπορεία εκτοξεύοντας και θέτοντας σε τροχιά τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, Σπούτνικ Ι. Θα ακολουθούσαν κι άλλες πρωτιές της Σοβιετικής αεροναυτικής, που θα προκαλούσαν στις ΗΠΑ αντιδράσεις που κυμαίνονταν από τον πεισματώδη ανταγωνισμό μέχρι τον πολεμικό πανικό. Γεγονός παρέμενε ότι η αμερικανική πλευρά, υπό τη σκέπη της Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυτικής και Διαστήματος (National Aeronautics and Space Association – NASA), παρέμενε ουραγός της φιλόδοξης σοβιετικής παραμένοντας ένα βήμα πίσω καθόλη τη διάρκεια της δεκαετίας.
Ωστόσο, η κατάσταση αυτή σταδιακά άρχισε να αλλάζει, όταν ο Πρόεδρος Κένεντυ ανακοίνωσε στις 25 Μαΐου του 1961 το πρόγραμμα «ΑΠΟΛΛΩΝ» : «Πιστεύω ότι το έθνος αυτό πρέπει να αφοσιωθεί πλήρως στην εκπλήρωση αυτού του στόχου, πριν το τέλος της δεκαετίας που διανύουμε, να στείλει έναν άνθρωπο στη Σελήνη και να επιστρέψει με ασφάλεια στη Γη. Κανένα διαστημικό πρόγραμμα αυτή την περίοδο δεν θα είναι πιο εντυπωσιακό σε ολόκληρη την ανθρωπότητα ή πιο σημαντικό στην μακρά πορεία για την εξερεύνηση του διαστήματος. Και κανένα δεν θα είναι πιο δύσκολο ή πιο δαπανηρό για να επιτευχθεί».
Μέχρι το 1970 το «θαύμα» που χρειάζονταν η Αμερική είχε πραγματοποιηθεί. Το πρόγραμμα «ΑΠΟΛΛΩΝ» ήταν εξαιρετικά επιτυχές και έδωσε σταθερά το προβάδισμα έναντι της Σοβιετικής Ένωσης με αποκορύφωμα την προσελήνωση στις 20 Ιουλίου 1969 της αποστολής «ΑΠΟΛΛΩΝ 11», που προβλήθηκε σε απευθείας μετάδοση σε όλον τον κόσμο. Η αλήθεια είναι ότι με την επίτευξη της «κατάκτησης» της Σελήνης, ο κόσμος πίστευε ότι ο στόχος είχε επιτευχθεί. Η επιμονή, η μεθοδική δουλειά, οι επιστημονικές κατακτήσεις και η επίπονη εκπαίδευση και εργασία είχαν αποδώσει. Η Αμερική και μαζί της ο δυτικός κόσμος είχε θριαμβεύσει και η επιτυχία τους επισκίασε κάθε προηγούμενη – ή παράλληλη – προσπάθεια των Σοβιετικών. Η Ιστορία είχε μιλήσει. Και η αμείλικτη πένα της είχε καταγράψει έναν Αμερικανό να θέτει το πόδι του πρώτος στον φυσικό μας δορυφόρο. Η δεύτερη προσελήνωση του «ΑΠΟΛΛΩΝ 12» τον επόμενο Νοέμβριο ήταν σαν την δεύτερη κλωτσιά που στέλνει τη μπάλα στα δίχτυα μετά το γκολ.
Δεν ήταν λοιπόν παράξενο, ότι η επόμενη αποστολή προσελήνωσης, ο «ΑΠΟΛΛΩΝ 13», δεν τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή του κοινού. Η επίσημη απευθείας μετάδοση από τη διαστημική πτήση, δεν μεταδόθηκε όπως τις άλλες φορές, παρά μόνο για τις οικογένειες των αστροναυτών, αφού κανένα κανάλι δεν θεώρησε «αρκετά εμπορική» μια εκπομπή που έτεινε να γίνει ρουτίνα. Το πλήρωμα όμως του «ΑΠΟΛΛΩΝ 13» συνέχισε να μεταδίδει κανονικά τέσσερις ολιγόλεπτες εκπομπές για τη διαδικασία πτήσης σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Η πέμπτη θα μεταδιδόταν από την επιφάνεια της Σελήνης. Αν η ζωή ήταν δίκαιη...
Για του Αμερικανούς αστροναύτες η προσεδάφιση στη Σελήνη ήταν η κορωνίδα της δόξας τους. Στην πιο συναρπαστική και ανεπτυγμένη περίοδο της αστροναυτικής, η κατάκτηση του διαστήματος δεν μπορούσε να ολοκληρωθεί παρά μόνο με την ολοκλήρωση της διαστημικής πτήσης και την προσελήνωση. Το στάδιο της πτήσης ήταν το πιο απαιτητικό και δεν συγχωρούσε ούτε το παραμικρό λάθος. Αφού υπέμεναν τη διαδικασία της εκτόξευσης του πυραύλου SATURN V, έναν γίγαντα ύψους 311 μέτρων (όσο και η κορυφή του θόλου του καθεδρικού ναού του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο ή θα ξεπερνούσε τον δαυλό του αγάλματος της ελευθερίας κατά 20 περίπου μέτρα) γεμάτο με πάνω από 3.600 τόνους κηροζίνης, υγρού οξυγόνου και υδρογόνου καυσίμου, οι αστροναύτες θα έπρεπε να χωρίσουν το διαστημικό θαλαμίσκο από την σεληνάκατο, να εκτελέσουν μια πλήρη περιστροφή της σεληνακάτου κατά 180ο χρησιμοποιώντας μικροεκτοξευτήρες καθαρού οξυγόνου (thrusters), να ασφαλίσουν τα δύο μέρη ανάποδα (κορυφή με ρύγχος) και να συνεχίσουν την πτήση τους προς τη σελήνη προσγειώνοντας τελικά το σκάφος με τα σκέλη του θαλαμίσκου. Η εκτέλεση αυτών των περίπλοκων ελιγμών απαιτούσε εξαιρετικούς χειρισμούς και μοναδικές τεχνικές και ψυχολογικές ικανότητες από τους αστροναύτες, που τις αποκτούσαν μέσα από ένα πολύ απαιτητικό πρόγραμμα επιλογής και επίπονης εκπαίδευσης. Μόνο οι καλύτεροι θα γίνονταν μέλη της επίλεκτης κοινότητας των αστροναυτών. Γι'αυτό και δεν θα σταματούσαν πουθενά από το να ολοκληρώσουν το όνειρό τους.
Η αλήθεια είναι ότι από την αρχή η αποστολή ξεκινούσε με δυσοίωνες προοπτικές. Οι συντελεστές έδειξαν να προσπερνούν το «γρουσούζικο» αριθμό «13» της αποστολής, όπως και ότι η εκτόξευση είχε υπολογιστεί για τις 13:13 ώρα προκειμένου να υπάρχει ηλιακό φως στο χώρο προσελήνωσης, τον κρατήρα Fra Mauro. Το πλήρωμα φαινόταν έτοιμο. Ο κυβερνήτης Τζιμ Λόβελ ήταν ο πιο έμπειρος αστροναύτης, με τρεις διαστημικές πτήσεις στο ενεργητικό του. Η τέταρτη αποστολή θα ήταν ο πρώτος του σεληνιακός περίπατος. Οι άλλοι δύο, ο χειριστής της σεληνακάτου Φρεντ Χέηζ και ο πιλότος του θαλαμίσκου Τόμας Ματίνγκλυ, που θα παρέμενε σε σεληνιακή τροχιά, ήταν «πρωτόβγαλτοι». Τότε, λίγες μέρες πριν την εκτόξευση, οι ιατρικές εξετάσεις έδειξαν ότι ένας από το αναπληρωματικό πλήρωμα, ο Τσάρλυ Ντιούκ, εμφάνισε συμπτώματα ιλαράς. Αμέσως διενεργήθηκαν λεπτομερείς εξετάσεις σε όλα τα μέλη των δύο πληρωμάτων, κύριου και αναπληρωματικού, λόγω της στενής επαφής που έρχονταν οι άνδρες στη διάρκεια των δοκιμών. Λόβελ και Χέηζ βγήκαν εντάξει αλλά ο Ματίνγκλυ εμφάνισε πρόωρα συμπτώματα. Παρά τις έντονες αντιδράσεις του Λόβελ, τη θέση του πήρε δύο μέρες πριν την εκτόξευση ο «πρωτάρης» και «άγνωστος» στους άλλους δύο Τζον Σουάϊνγκερτ. Η εκτόξευση ήρθε κανονικά στις 14:13 της 11ης Απριλίου 1970, με το πλήρωμα να ακολουθεί όλα τα στάδια της διαδικασίας.
Η πτήση πήγε πολύ καλά και μόνο κάποια μικροεπεισόδια που αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία. Στις 13 Απριλίου στη διάρκεια μιας διεργασίας ρουτίνας, μία φιάλη οξυγόνου στο κύριο μέρος του θαλαμίσκου, που έφερε το κωδικό όνομα «Οδύσσεια», ανατινάχτηκε. Αρχικά το πλήρωμα δεν εξέλαβε το περιστατικό ως σοβαρό. Εκτός από έναν έντονο κρότο και μια στιγμιαία πτώση τάσης στα ηλεκτρικά, όλα φαίνονταν εντάξει. Παρόλα αυτά ο Σουάϊνγκερτ ανέφερε στο Κέντρο:
- Σουάϊνγκερτ: «Οκ, Χιούστον είχαμε ένα πρόβλημα εδώ»
- Κέντρο: «Εδώ Χιούστον, επαναλάβατε παρακαλώ»
- Λόβελ: «Εε, Χιούστον έχουμε πρόβλημα»
Το «πρόβλημα» ήταν ότι η μικροβλάβη που αρχικά πίστευαν ότι προκλήθηκε από την εκτόνωση μιας βαλβίδας, στην ουσία ήταν καταστροφή της Νο 2 δεξαμενής πεπιεσμένου οξυγόνου, το αέριο που έδινε ενέργεια στο σκάφος και διατηρούσε το πλήρωμα ζωντανό. 135 κιλά ημίρευστου αερίου υψηλής πίεσης χάνονταν ανεξέλεγκτα στο διάστημα. Συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο που διέτρεχαν, ο έμπειρος αστροναύτης διόρθωσε τον παρακείμενο χρόνο («είχαμε πρόβλημα» που αντιμετωπίστηκε) σε ενεστώτα («έχουμε πρόβλημα»). Οι στιγμές ήταν κρίσιμες.
- Λόβελ: «Κάτι ξεχύνουμε στο διάστημα. Κάτι σαν αέριο»
- Κέντρο: «Προσπαθήστε να συνδέσετε την κυψέλη ένα με την Α και την κυψέλη τρία με τη Β»
Η έκρηξη είχε καταστρέψει όμως και την εφεδρική δεξαμενή.
- Κέντρο: «Η πίεση εμφανίζεται να πέφτει στο μηδέν» ... «Αρχίζουμε να σκεπτόμαστε τη σεληνάκατο σαν σωσίβια λέμβο»
- Λόβελ: «Ναί, αυτό σκεφτόμαστε κι εμείς».
Το όνειρο της τρίτης προσελήνωσης μόλις είχε χαθεί. Πλέον ο «ΑΠΟΛΛΩΝ 13» ήταν αποστολή σωτηρίας. Με τον διαστημικό θαλαμίσκο σοβαρά κατεστραμένο και έτοιμο να μείνει χωρίς ρεύμα και υποστήριξη οξυγόνου, οι αστροναύτες όφειλαν να μετακινηθούν στη μικρή σεληνάκατο, να χρησιμοποιήσουν τη δική της ενέργεια για να εκτρέψουν το σκάφος και να το θέσουν και πάλι σε τροχιά επανεισόδου στη Γη. Εκεί, το πλήρωμα θα επανερχόταν στο θαλαμίσκο, που ήταν ο μόνος που μπορούσε να αντέξει στην θερμότητα και στην πίεση της ατμόσφαιρας και θα αποσυνέδεαν τη σεληνάκατο, που θα κατακαιγόταν. Το πρόβλημα ήταν ότι η σεληνάκατος ήταν φτιαγμένη μόνο για δύο άτομα. Κι ακόμα κι έτσι, η επανείσοδος στην ατμόσφαιρα μέχρι την επαφή με τη θάλασσα διαρκούσε 90 λεπτά. Πώς θα κατάφερναν να επιζήσουν τόσο πολύ χωρίς οξυγόνο και ρεύμα, ήταν ένα πρόβλημα για δυνατούς λύτες. Αν υποθέσουμε βέβαια ότι τα αλεξίπτωτα ανάσχεσης και οι πλωτήρες επίπλευσης θα λειτουργούσαν...
Λόβελ και Χέηζ μετακινούνται στη σεληνάκατο «Υδροχόος» θέτωντας τα συστήματά της σε λειτουργία ενώ ο Σουάϊνγκερτ μένει στο θαλαμίσκο «Οδύσσεια» προσπαθώντας να εξοικονομήσει όση ενέργεια μπορεί. Για να επιζήσει, οι πάνινοι σωλήνες που θα μετέφεραν οξυγόνο στις διαστημικές στολές, ενώνονται και απλώνονται ανάμεσα στα δύο τμήματα.
Στο μεταξύ, στη Γη, η είδηση του ατυχήματος στο «ΑΠΟΛΛΩΝ 13» έχει κάνει το γύρο του κόσμου ξεσηκώνοντας ρίγη αγωνίας. Η αδιαφορία εξαφανίζεται και ξαφνικά η «Οδύσσεια» του διαστήματος ξαναγίνεται πρώτη είδηση. Ο κόσμος αγωνιά. Οι γυναίκες των αστροναυτών δέχονται επισκέψεις αξιωματούχων αλλά και των συζύγων των άλλων μελών της αστροναυτικής κοινότητας για συμπαράσταση. Οι εφημερίδες κι η τηλεόραση μεταδίδουν έκτακτες ειδήσεις και ο κόσμος γεμίζει τις εκκλησίες και τα τζαμιά. Οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι μεταφέρουν κι αυτοί μηνύματα συμπαράστασης. Για μια στιγμή, ο αγώνας για το διάστημα χάνει το χάρακτήρα ανταγωνισμού. Γίνεται αγώνας της ανθρωπότητας.
Στο Διαστημικό Κέντρο επιτροπές ειδικών συστήνονται και εργάζονται πυρετωδώς για την επίλυση των προβλημάτων. Πρώτο από όλα, πώς θα επαναφέρουν το «ΑΠΟΛΛΩΝ» σε τροχιά. Οι μικροί κινητήρες του «Υδροχόου» δεν επαρκούν για να αποσπάσουν το σκάφος από την έλξη της Σελήνης. Αποφασίζεται να αφεθεί να εκτελέσει μια πλήρη περιστροφή του δορυφόρου και να δοθεί μια σύντομη ώθηση κατά την έξοδό του. Στο μεταξύ το σκάφος περνά στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης. Η επικοινωνία χάνεται προσωρινά αφήνοντας τους αστροναύτες να κοιτούν σιωπηλοί την επιφάνεια του Φεγγαριού. Είναι το πιο κοντινό που θα βρεθούν στο όνειρό τους. Την ίδια στιγμή το τρίτο στάδιο του Saturn που τους μετέφερε στο διάστημα προσκρούει στην επιφάνειά της καταγράφοντας δονήσεις στους σεισμογράφους που είχε αφήσει το «ΑΠΟΛΛΩΝ 12». Είναι το μόνο επιτυχημένο πείραμα της αποστολής. Με το που φτάνουν στο ακρότατο όριο τροχιάς, ώθηση! Επιτυχής!
Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι η τροχιά επανεισόδου εμφανίζεται λανθασμένη. Το διαστημόπλοιο κινδυνεύει να αναπηδήσει στην εξωτερική ατμόσφαιρα και να χαθεί στο διάστημα. Μια καλά υπολογισμένη ώθηση από τους κινητήρες μπορεί να διορθώσει το πρόβλημα αλλά απαιτείται ακρίβεια. Στο μεταξύ η κούραση, το άγχος, το κρύο και η αφυδάτωση αρχίζουν να επηρρεάζουν τους αστροναύτες. Χωρίς θέρμανση, ακόμα και με τις διαστημικές στολές, το εσωτερικό του σκάφους είναι σωστό ψυγείο.
Οι αστροναύτες προσπαθούν να κοιμηθούν λίγο εκ περιτροπής αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Το νερό ήταν λιγοστό γιατί η υπερκατανάλωση από τα μηχανήματα τους περιορίζει σε λίγες γουλιές στον καθένα. Επιπλέον, ο Χέηζ πλήττεται από ουρολοίμωξη και ανεβάζει και πυρετό. Τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στη σεληνάκατο ανεβαίνουν ραγδαία, γιατί τα μηχανήματα καθαρισμού είναι προγραμματισμένα να λειτουργούν για τις ανάγκες δύο ατόμων, αντί τριών. Η ομάδα μηχανικών του Διαστημικού Κέντρου προτείνει έναν τρόπο κατασκευής ενός αυτοσχέδιου προσαρμογέα μετάλλαξης του διοξειδίου του άνθρακα από τετράγωνες φιάλες σε στρογγυλές που είχε η σεληνάκατος. Το πλήρωμα το αποκαλεί «γραμματοκιβώτιο», αλλά αυτό το αστείο κατασκεύασμα έσωσε τις ζωές τους.
Το τελευταίο πρόβλημα είναι πώς να επιτευχθεί η αποχώρηση του θαλαμίσκου από τη σεληνάκατο την κατάλληλη στιγμή χωρίς να καταστραφούν και τα δύο μέρη από την έκρηξη. Αν το σκάφος δεν αποχωριστεί από τη σεληνάκατο θα πέσει στην θάλασσα σαν βαρίδι. Πώς θα απορρίψουν όμως το σύστημα εξυπηρέτησης χωρίς να θέσουν σε λειτουργία το σύστημα πρόωσης, όπως είναι προγραμματισμένο να κάνει;
Τελικά, το πλήρωμα ρισκάρει και καταφέρνει να αποχωρίσει τον θαλαμίσκο. Περνά από τη σήραγγα του «Υδροχόου» και εισέρχεται στο θαλαμίσκο. Οι μπαταρίες της «Οδύσσειας φορτίζονται από τον «Υδροχόο». Με προσοχή και ευχές για καλή τύχη οι συνδετήρες απασφαλίζονται και η ώθηση του αέρα αποχωρίζει τα τμήματα. Ο θαλαμίσκος επιστρέφει. Έξι τόνοι πέφτουν με ταχύτητα 40.000 χλμ. την ώρα. «Η Γη μας πλησίαζε σαν ταχεία αμαξοστοιχία»! Στα 120 χλμ. έρχεται η πρώτη με την ατμόσφαιρα. Ο θαλαμίσκος επιβραδύνει και αρχίζει να υπερθερμαίνεται. Το ανθεκτικό κάλυμμα λευκοπυρώνεται αναπτύσσοντας θερμοκρασίες 2.700οC . Η επικοινωνία διακόπτεται, όπως συμβαίνει πάντα κατά την επανείσοδο για μια περίοδο τεσσάρων λεπτών. Τώρα όμως; Ο χρόνος περνά. Τρία λεπτά. Στο κέντρο επιχειρήσεων επικρατεί νεκρική σιγή. Τέσσερα λεπτά. Συνεχείς κλήσεις προς το πλήρωμα. Πέντε λεπτά. Η αγωνία κορυφώνεται. Αν οι πυρίμαχες πλάκες του θαλαμίσκου δεν άντεξαν, πλήρωμα και σκάφος θα κατακάηκαν στον αέρα. Τελικά στο έκτο λεπτό (87΄΄ περισσότερο από κάθε άλλη φορά), οι φωνές των Λόβελ και Χέηζ σκορπούν τον ενθουσιασμό και την ανακούφιση μέσα και έξω από το Κέντρο.
17 Απριλίου και τα τρία αλεξίπτωτα σηματοδοτούν το τέλος μιας σύγχρονης «Οδύσσειας». Το ελίκοπτεροφόρο «USS Iwo Jima» περισυλλέγει τους τρεις αστροναύτες 610χλμ. από την αμερικανική Σαμόα. Καθώς ο θαλαμίσκος ανοίγει απελευθερώνεται ένα κύμα παγωμένου αέρα.
- «Ωραία είναι η ζέστη»
- «Ναί, είχαμε παγώσει 6 μέρες εκεί πάνω»
Το πλήρωμα του «ΑΠΟΛΛΩΝ 13» πέρασε τις επόμενες μέρες στη Χαβάη, απολαμβάνοντας τον ήλιο, τα νόστιμα γεύματα και χυμούς φρούτων. Ο πρόεδρος Νίξον πέταξε για να τους συγχαρεί και να τους απονείμει το «προεδρικό παράσημο της Ελευθερίας» και να φωτογραφηθεί μαζί τους. Αν και η αποστολή ήταν μάλλον αποτυχημένη σε επιχειρησιακό επίπεδο, πέτυχε να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον του κόσμου για τα διαστημικά ταξίδια επαναφέροντας το κριτήριο της αβεβαιότητας. «Είχαμε συνηθίσει το πρόγραμμα "Apollo" να είναι πάντα επιτυχές. Ποτέ δεν σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε τέτοια καταστροφή», δήλωνε ένας Ιταλός επίσημος.
Ο πρόεδρος Νίξον που βιάστηκε να συγχαρεί το πλήρωμα και να φωτογραφηθεί μαζί με τους «σύγχρονους ήρωες» της Αμερικής, ήταν εκείνος που είχε προωθήσει την περικοπή κονδυλίων από το διαστημικό πρόγραμμα και την απόλυση 5.000 υπαλλήλων από το Διαστημικό Κέντρο Κέννεντυ λίγες μέρες πριν την εκτόξευση του «ΑΠΟΛΛΩΝ 13». 10.000 άτομα συμμετείχαν στην επιχείρηση διάσωσης, 8.000 μέλη του ναυτικού και της αεροπορίας βρίσκονταν στον Ειρηνικό αναμένοντας τον θαλαμίσκο ενώ 13 κράτη (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) δήλωσαν ετοιμότητα να συμμετέχουν στην επιχείρηση αν ο θαλαμίσκος έπεφτε εκτός πορείας και δράσης του αμερικανικού ναυτικού. Τέλος, 700 δημοσιογράφοι έσπευσαν στο Κέντρο Κέννεντυ για να καλύψουν τις εξελίξεις, ενώ νωρίτερα, δεν κάλυπταν καν την αποστολή. Μπορεί ο «ΑΠΟΛΛΩΝ 13» να μην προσεληνώθηκε, αλλά σίγουρα κέρδισε τις καρδιές του κόσμου και διασφάλισε τη συνέχιση των διαστημικών ερευνών, μέχρι σήμερα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. NASA: Ιστορικά αρχεία, η αποστολή Apollo 13 http://www.nasa.gov/mission_pages/apollo/missions/apollo13.html
2. Διαστημικό Κέντρο Κέννεντυ, Apollo 13 (29), http://www-pao.ksc.nasa.gov/history/apollo/apollo-13/apollo-13.htm
3. http://www.space.com/, Jim Banke: "What caused the Apollo accident?", 13 April 2000 Time: 06:27 AM ET
4. Human Space Flight, "The Apollo Program", http://spaceflight.nasa.gov
5. Θανάση Βέμπου, Απόλλων 13, από τη Σελήνη στις κινηματογραφικές αίθουσες, ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Πτήση & Διάστημα», τ.130 Δεκέμβριος 1995
6. Αναφορά της επιτροπής διερεύνησης του Apollo XIII, http://apollo13.spacelog.org/page/05:22:38:36/
7. The white House History association, http://www.whitehousehistory.org/