της Βασιλικής Αργέντη, ιστορικού

Η δεκαετία του '60 στα Ελληνικά πλαίσια:

• Πρόσωπα που εκφράζουν αυτή την περίοδο

• Γιατί επισημαίνεται το στίγμα των συγκεκριμένων ανθρώπων

• Ποια η κληρονομιά των sixties και πότε ορίζεται το τέλος της

Την δεκαετία του '60, η χώρα συγκλονίστηκε από κομματικές συγκρούσεις και βίαιες κοινωνικές αντιπαραθέσεις που ουσιαστικά τερματίζεται (θεωρητικά τερματίζεται) βίαια με το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1967, Υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική όσον αφορά τις πολιτικές αλλαγές και την παραγωγή στο χώρο των ελληνικών γραμμάτων.

Οι θεσμικές παρεκτροπές ωστόσο ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα και αφορούσαν εκλογικές νοθείες (1961), πολιτικές δολοφονίες (Λαμπράκης, 1963) και αυθαιρεσίες του θρόνου (Ιουλιανά, 1965). Παράλληλα, στο χώρο της οικονομίας σημειώνονται ταχύτατα βήματα οικονομικής ανάπτυξης, ενώ και η ελληνική κοινωνία επηρεάζεται εξ αντανακλάσεως από εξελίξεις που συμβαίνουν στο δυτικό κόσμο σε πεδία όπως οι κινητοποιήσεις της νεολαίας, η μουσική κουλτούρα, η μόδα κ.ά.

Ο Tom Hayden μπαίνει στη διαδικασία να μιλήσει για την Ελλάδα του Ρίτσου και του Θεοδωράκη, την Ελλάδα του Γαβρά και της Μερκούρη, του Λαμπράκη και του Παπανδρέου. Μέσα από αυτά τα ονόματα χαρακτηρίζει και μια μεγάλη ιστορική περίοδος της χώρας μας, τη δική μας δεκαετία που ακόμα «ζει».

Η αναφορά του στον Γρηγόριο Λαμπράκη είναι φύσει αδύνατο να περάσει απαρατήρητη. Η δολοφονία του (1963) ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και ήταν δεκάδες χιλιάδες λαού που διαδήλωσαν στην κηδεία του. Ο Λαμπράκης έγινε σύμβολο των αγώνων για την ειρήνη ( μέχρι και σήμερα) Η λαϊκή οργή στράφηκε (βρήκε αφορμή να στραφεί) ενάντια στην καραμανλική τρομοκρατία, χάρη στην οπορτουνιστική πολιτική της ΕΔΑ και δεν μπόρεσε να εκφραστεί σε μια γνήσια αντιιμπεριαλιστική δημοκρατική κατεύθυνση, αλλά κατευνάστηκε και λειτούργησε προς όφελος της Ένωσης Κέντρου που την ξεπέρασε σε συνθηματολογία και "βγήκε από τ' αριστερά" στην ΕΔΑ.

Όσον αφορά την Μερκούρη τα λόγια δεν φτάνουν για να περιγράψουν το μεγαλείο της και δη το «πολιτισμικό» , αν μου επιτρέπεται η έκφραση.

Είναι η γυναίκα που συνδέθηκε με τον ελληνικό πολιτισμό και πάλεψε όσο λίγοι για την επικράτηση της ελληνικής κουλτούρας που «στόλιζε» τον κόσμο.

Ένα από τα σημαντικότερα οράματά της υπήρξε η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, στην Ελλάδα. Ήταν αυτή που συνδύασε την επιστροφή τους με τη δημιουργία του νέου Μουσείου της Ακρόπολης. H ιδέα της επιστροφής γεννήθηκε στο μυαλό της κατά τη δεκαετία του '60, όπου η επίπλαστη, λαμπερή αυτή προσωπικότητα άρχισε να αποκτά «δύναμη» και να ξεδιπλώνει τα βαθιά ελληνικά-αγωνιστικά της αισθήματα. Έτσι ο κάθε επονομαζόμενος από το στόμα του Tom Hayden έφερε και τη δική του σημαντικότητα στην ιστορία.

Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄60 σηματοδοτούν την αποτίμηση και την καθιέρωση του ελληνικού μοντερνισμού που αρχίζει με τη βράβευση του Αξιον Εστί του Ελύτη (1960), το τιμητικό αφιέρωμα για τα τριάντα χρόνια της Στροφής (1961), την απονομή του βραβείου Νομπέλ στον Σεφέρη (1963), τις Μαρτυρίες (1963 και 1966) και τους μονολόγους της Τέταρτης Διάστασης του Ρίτσου, τη μελοποίηση ποιημάτων από τον Θεοδωράκη και τη συνεργασία ποιητών και ζωγράφων (Σεφέρης, Ελύτης, Μόραλης). Το πρώτο μισό της δεκαετίας του ΄60 είναι επίσης πλούσιο σε αφηγηματικά κείμενα με νεοτερική διάθεση (Τσίρκας , Πεντζίκης, Αξιώτη, Χειμωνάς, Γκρίτση-Μιλλιέξ) και σε αυτόν τον νεοτερικό προβληματισμό συμβάλλουν νέα περιοδικά, όπως η Κριτική (1959-1961), το Πάλι (1963-1966) ή οι Εποχές (1963-1967), περιοδικό με το οποίο η γενιά του ΄30 επανέρχεται στο προσκήνιο. Επίσης, ο Επιτάφιος του Μ. Θεοδωράκη ή το Φορτηγό του Δ. Σαββόπουλου παίζουν το μαίνοντα ρόλο μιας και εισάγουν εκφραστικές καινοτομίες, έχουν μεγάλη απήχηση στην κυρίως νεολαία της εποχής. Μια νέα γενιά συνθετών κάνει την εμφάνισή της, όπως οι Μ. Λοΐζος, Σ. Ξαρχάκος, Γ. Μαρκόπουλος κ.ά., ένα καινούριο μουσικό είδος γνωρίζει αναπάντεχη επιτυχία ("Νέο Κύμα"), ενώ και το λαϊκό τραγούδι συνεχίζει τη "χρυσή" εποχή του.

Παρόλο το ψυχροπολεμικό κλίμα που είναι εν μέρει αληθινό, ως κατάλοιπο των πληγών του εμφυλίου, και εν μέρει τεχνητό, ως αποτέλεσμα των συστηματικών διώξεων κατά της Αριστεράς από την εξουσία και της καλλιεργούμενης έντασης από το παρακράτος που απεργάζεται το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και την ανακοπή της επιρροής της Αριστεράς στην πολιτική και τον πολιτισμό, υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες –όπως προείπαμε- και πνευματικοί άνθρωποι που αντέδρασαν μέσα από τον δικό τους τρόπο (όπως φαίνεται πολύ ανάγλυφα από τα τεκταινόμενα στο ελληνικό τραγούδι). Τα τραγούδια είναι σε πάρα πολλές περιπτώσεις αποτέλεσμα συνεργασίας συντελεστών που δεν ανήκουν στο ίδιο πολιτικό και ιδεολογικό στρατόπεδο. Συνθέτες, στιχουργοί, ζωγράφοι και παραγωγοί, ανεξαρτήτως κομματικής τοποθέτησης και ιδεολογικών πεποιθήσεων, συνεργάζονται αρμονικά και φτιάχνουν αριστουργήματα. Τους ενώνει, συχνά από διαφορετική σκοπιά, η τάση και η επιθυμία να συνεχίσουν την προπολεμική προσπάθεια για τη διαμόρφωση μιας εθνικής λαϊκής τέχνης με διεθνή χαρακτηριστικά, έχοντας κατ' αρχήν συμφωνήσει ότι κοινή τους γλώσσα είναι η δημοτική. Συμφωνούν επίσης στη σημασία της παράδοσης και χρησιμοποιούν σαν βάση το ρεμπέτικο και δη το μεταπολεμικό λαϊκό, παρόλο που προβάλλονται επιφυλάξεις, ενστάσεις έως και σοβαρές αντιρρήσεις που φτάνουν στην πλήρη άρνηση.

Αξίζει να αναφερθούμε και στη θεατρική ζωή που γνωρίζει στις αρχές της δεκαετίας ιδιαίτερη άνθηση, αλλά ο τομέας που πραγματικά απογειώνεται την περίοδο αυτή είναι "η έβδομη τέχνη". Πολυβραβευμένες ταινίες, όπως το Ποτέ την Κυριακή, κάνουν διεθνή καριέρα προβάλλοντας το λαϊκό φολκλόρ ως κατεξοχήν αναγνωριστικό στοιχείο της σύγχρονης Ελλάδας στο εξωτερικό. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει το γεγονός της παρουσίας μιας νέας σειράς δημιουργών έξω από το κυρίαρχο εμπορικό κύκλωμα της εποχής (Α. Δαμιανός, Π. Βούλγαρης, Λ. Παπαστάθης κ.ά.). Τέλος, και οι εικαστικές τέχνες την εποχή αυτή ακμάζουν και ανανεώνονται εκφραστικά.

Όλα τα αποκυήματα της τέχνης είναι δική μας σημερινή κληρονομιά, μαζί με το ευεργετικό και ηρωικό Πολυτεχνείο. Επίσης, ο δυναμισμός μέσα από την τέχνη και μέσα από την ελευθερία του λόγου ( διαδηλώνοντας) μας είναι στοιχεία που μας έχουν κληρονομηθεί.

Ακόμα, η σεξουαλική απελευθέρωση, το αντισυλληπτικό χάπι, η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων ( και κυρίως των 2 φύλλων, βλ. ανάπτυξη του κινήματος του φεμινισμού), η εισαγωγή της τηλεόρασης στη ζωή μας ( και στο σαλόνι μας) και η δυνατότητα αμφισβήτησης των κομμάτων και των καθεστηκυίων ιδεολογιών.

Μια δεκαετία που ήταν από τις πιο πλουραλιστικές και πολυφωνικές, με το παραδοσιακό να συναγωνίζεται με το μοντέρνο. Υπήρξε εύφορο σταυροδρόμι ιδεών, γενεών και εντύπων, δυστυχώς όμως ήταν σύντομη και ανολοκλήρωτη καθώς έκλεισε με τη δικτατορία του '67 όπως πολύ θέλουν να πιστεύουν. Αλλά σύμφωνα με τον Tom Hayden και την προσωπική μας άποψη η δεκαετία έκλεισε τον κύκλο της με το Πολυτεχνείο του '73 αλλά η επιρροή της ( βλ. κληρονομιά της) βαστά μέχρι και το σήμερα αλλά κυρίως με τρόπο ρομαντικό ή συγκρουσιακό.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια νέα περίοδο νεολαιίστικης εξέγερσης όπως συνέβη στη δεκαετία του ΄60» : τάδε έφη ο Αλέν Μπαντιού

Η συγκεκριμένη φράση αποδεικνύει κατά ένα ποσοστό το μέγεθος επιρροής στον πνευματικό και κοινωνικό σημερινό μας κόσμο από τη δεκαετία του '60.

Έχει χαραχθεί στις μνήμες μας, όχι ως φάντασμα αλλά σαν ηρωική και χρυσή εποχή, σαν το εύπορο έδαφος που βρέθηκε τη στιγμή που το χρειαζόταν η παγκόσμια κοινωνία και η πολιτική συμπεριφορική. Τη δεκαετία του '60 γίνονται τόσο πρωτόγνωρα πράγματα, διατυπώνονται τόσο καινούργια αιτήματα που αξίζει να τα δούμε σοβαρά αλλά και να τα μάθουμε οι νεότεροι. Τότε η νεολαία έρχεται στο προσκήνιο, με δύναμη, αποκτά πρόσωπο, καθορίζει εξελίξεις στην πολιτική, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική.

Ήταν σύμφωνα με τον Διονύση Σαββόπουλο η δεκαετία που επέτρεψε στους ανθρώπους να ονειρευτούν. Υπήρχε ένα κλίμα παραφοράς (κρασί, τριαντάφυλλα και επανάσταση) και σε αντιδιαστολή μία στενάχωρη Ελλάδα που ασφυκτιούσε, πυρακτωμένη, ανάμεσα στο μυστρί του Πατακού και το συρτάκι του Δαλιανίδη.

Πέραν των πολιτικών εξελίξεων, σκανδάλων η τέχνη κατείχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Πολλά τα συγκροτήματα, ελληνικά και ξένα, εκείνης της εποχής, πολλές οι μεγάλες επιτυχίες. Τα πάρτυ με τα "βερμουτάκια" (σαν κύριο ποτό) έδιναν και έπαιρναν. Στο εξωτερικό οι Beatles και άλλα πολλά συγκροτήματα αλλά και μεμονωμένοι καλλιτέχνες χαράζουν τη δική τους πορεία, τα δικά τους σημάδια στη μουσική, αλλά και στον τρόπο ντυσίματος. Στην Ελλάδα, οι περισσότερες ορχήστρες της εποχής κινούνται και εκείνες στα "βήματα" των μεγάλων του εξωτερικού. Οι μουσικοί μας αρχίζουν και ντύνονται οι περισσότεροι όπως τα "σκαθάρια", αλλά και ο ήχος τους θυμίζει κάτι από Beatles!

Τέλος, η δεκαετία του'60 σηματοδοτεί τη γενιά της αμφισβήτησης, με τις νίκες και τις ματαιώσεις της, έδωσε κορυφαία θέση στη φαντασία, ενώ θέλησαν να βιώσουν την παραίσθηση των ουσιών. Κυρίως διεκδίκησαν έναν άλλον κόσμο που δεν θα υπακούει στη λογική του συμβιβασμού και του κατεστημένου, αλλά θα χαρακτηρίζεται από ελεύθερη έκφραση της επιθυμίας, από ερωτική αυτοδιάθεση. Μια κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο και με απλότητα. Μια πνευματικότητα και θρησκευτικότητα διαφορετική από τα δεκανίκια του συστήματος. Χωρίς διακρίσεις σε μαύρους, γυναίκες και ομοφυλόφιλους. Μακριά από τον συντηρητισμό, τον καταναλωτισμό, τους μικροαστούς και την καθωσπρεπική ηθική του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Τάσος Βουρνάς, «Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας V

Από τα πρώτα μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια ως την ημέρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος των συνταγματαρχών 21 Απριλίου 1967», εκδ. Πατάκη, Αθήνα

2008

2. Νίκος Αλιβιζάτος, «Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση, 1922-1974: όψεις της ελληνικής εμπειρίας», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1986

3. Άλκης Ρήγος, Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, «Η "σύντομη" δεκαετία του '60 : θεσμικό πλαίσιο, κομματικές στρατηγικές, κοινωνικές συγκρούσεις, πολιτισμικές διεργασίες», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2008

4. Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, «Κράτος, κοινωνία, εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα», εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1987

5. Tarrow, Sidney G., «Power in movement : social movements and contentious politics», Cambridge : Cambridge University Press , 2001, 2003

6. Tilly Charles, «Social Movements, 1768-2004», εκδ. Paradigm, 2004

7. Wilson D.S., Near D. and Miller R.R. , «Machiavellism: A synthesis of the evolutionary and psychological literatures», Phychological Bulletin, 1996